زنگنه چه از جان سفره مردم می‌خواهد؟ / هر آنچه باید از بورس نفت بدانید

ایران در تقابل با اقدامات آمریکا و تحریم‌های شدید سال ۲۰۱۱ به سیاست‌های گوناگونی متوسل شد تا جلوی کاهش پرشیب صادرات نفت را بگیرد.

ازجمله مهمترین راهبرد‌های ایران در زمان تحریم، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-ارائه معافیت‌های مالی به خریداران نفت.
۲-معامله با کشور‌های مخالف با سیاست‌های تحریمی آمریکا و وابسته و به نفت ایران نظیر هند و چین و جایگزین کردن دریافت پول ملی و واردات کالا از آن کشور‌ها بجای استفاده از دلار.
۳-ارائه تخفیف به مشتریان؛ ازجمله پیشنهاد وصول ۳ماهه بهای نفت به خریداران که ۳ برابر زمان عرفی این معاملات است.

 

 

هرچند این روش‌ها در شوک تحریم‌های اوایل دهه ۹۰، مانع از صفر شدن فروش نفت ایران شد، ولی به دلیل تحمیل هزینه‌های اضافی و کاهش چشمگیر سود حاصل از فروش نفت، به هیچ وجه روش پایداری برای کمک به اقتصاد محسوب نمی‌شد. از طرفی دیگر برخی راهکار‌های فروش که در فضای غیر شفاف و از طریق مذا کره با دلال‌های نفتی انجام می‌شد، نظیر جریان بابک زنجانی، سبب بروز مفاسد بسیاری می‌شد که هزینه‌های جبران‌ناپذیری به کشور تحمیل میکرد.

همانطور که بیان شد «عرضه ریالی نفت در بازار بورس» به عنوان مدلی شفاف برای ورود مؤثر بخش خصوصی به فرآیند صادرات نفت خام، در بهمن ۹۷ ذیل قانون بودجه عمومی سال ۹۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در این بخش مهمترین ویژگی‌های این مصوبه را در زیر مرور می‌کنیم.

 

روش قیمت‌گذاری فعلی نفت ایران روشی غیر شفاف و بر اساس تجربه مدیران و کارشناسان امور بین‌الملل شرکت ملی نفت است و با توجه به مذاکره مستقیم آ. نها در محیطی غیرشفاف با خریداران نفت تعیین می‌شود.
همین موضوع باعث شده تا نگرانی‌هایی درباره ایجاد فساد و رانت در فروش نفت به خصوص در شرایط تحریم وجود داشته باشد؛ اما چنین نگرانی‌هایی در طرح عرضه نفت در بورس وجود نخواهد داشت چرا که بازار بورس به خاطر برخورداری از ساختاری شفاف، به تالار شیشه‌ای معروف است و معاملات آن در شرایطی با کمترین احتمال تبانی و فساد انجام می‌شود.
همچنین در این طرح پیش‌بینی شده خریداران پیش از تحویل محموله نفتی، علاوه بر پرداخت نقدی ۲۰ درصد از بهای محموله، باید به میزان ارزش کل آن محموله ضمانت‌نامه دهند که در صورت عدم تسویه باقی بهای محموله، این ضمان ضمانت‌نامه نقد شده و به حساب وزارت نفت واریز می‌شود؛ این بدین معناست که عملاً هیچ راهی برای سوءاستفاده احتمالی خریداران و پدید آمدن پرونده‌هایی نظیر بابک زنجانی باقی نمی‌ماند.
در زمان تحریم هزینه‌های اضافی برای واسطه‌گری و ارائه تخفیف به مشتریان، بر فروش نفت تحمیل می‌شود این درحالی است که در بازار بورس و در پی رقابت ایجادشده در بین خریداران، درنهایت نفت به بالاترین قیمت فروخته خواهد شد.

طبق اطلاعیه سازمان بورس انرژی برای عرضه نفت در بورس، شرکت‌هایی که خواهان خرید نفت ایران از سازوکار بورس هستند ابتدا باید با دریافت کد معاملاتی هویت شرکت خود را مشخص کنند.

 

وزیر نفت به دلایل شائبه‌برانگیز طی این سال‌ها به هر نحوی علیه فروش نفت در بورس جنگ روانی به راه انداخته است؛ برخی کارشناسان معتقدند وزارت نفت به دلیل عدم اعتقاد به چنین شیوه فروشی، با اجرای بد این طرح و فروش نرفتن نفت به فکر بازگشت به شیوه‌های قدیمی است.
گرچه برخی انتقادات به قطع به شیوه اجرای این طرح وارد است، اما حذف کلی به دلایلی که قابل رفع است، موجب عدم بهره‌مندی از محاسن متعددی است که بر معایب می‌چربد.
کارشناسان برای توسعه بازار نفت خام در بورس، پیشنهاد‌هایی مطرح کرده‌اند:
الف) عرضه مداوم و باثبات
بخش خصوصی برای ایجاد روابط تجاری و زیرساخت‌های فعالیت در بازار نفت، باید از عرضه باثبات و مداوم نفت در این بازار مطمئن باشد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود وزارت نفت با اخذ مجوز‌های لازم، اعلام کند که تا حداقل تا ۵ سال، درصد مشخصی از صادرات نفت خود را به صورت منظم (مثلاً هفتگی (در بورس عرضه خواهد کرد.

ب) عرضه سایر محصولات نفتی
تنوع نوع محموله‌های عرضه شده این امکان را فراهم می‌کند تا فعالان حوزه‌های مختلف تجارت نفت امکان حضور در این بازار را داشته باشند و تعداد شرکت‌های فعال در فرآیند خرید نفت خام افزایش یابد. درحال حاضر تنها نفت خام سبک در این فرآیند عرضه می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود محموله‌های میعانات گازی صادراتی و نفت خام سنگین صادراتی نیز به عرضه‌های فعلی اضافه شود.

ج) کوچک کردن محموله‌ها
پیشنهاد می‌شود نفت خام در قالب حواله‌هایی کم حجم (مثلا ۱۰۰۰ بشکه‌ای) و قابل انتقال به غیر عرضه شود تا خریداران بتوانند در یک بازار ثانویه این حواله‌ها را خرید وفروش کنند و تحویل نفت خام زمانی انجام شود که حجم مجموع حواله‌های در اختیار یک خریدار، به کف مشخصی (کمترین حجم محموله) رسیده باشد. در این صورت هم امکان شناسایی خریداران نفت خام کاهش می‌یابد و هم این امکان به وجود می‌آید تا افراد بیشتری وارد معاملات نفت خام شوند و وجه آن را نقد بپردازند.

د) تبلیغ و معرفی سازوکار عرضه نفت خام در بورس
تبیین مزیت‌ها و ویژگی‌های مثبت عرضه نفت خام در بورس باعث می‌شود شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران بیشتری با آن آشنا شوند و انگیزه لازم برای حضور در این بازار را پیدا کنند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود شرکت ملی نفت و شرکت بورس انرژی به صورت فعال با برگزاری جلسات، رویداد‌ها و حضور در رسانه‌های عمومی ابعاد و ویژگی‌های سازوکار حاضر را تشریح کنند.