راز ثروت زیاد حضرت خدیجه (س) چه بود؟

دهم ماه مبارک رمضان سالروز وفات ام المؤمنین حضرت خدیجه کبری (س) است. یکی از شبهاتی که پیروان زندگانی ام الفاطمه (س) مطرح می‌شود، درباره ثروت ایشان است.

به گونه‌ای که بیان می‌شود زن قبل از اسلام حق ارث بردن نداشت و با آمدن اسلام این قانون جاهلی تغییر کرد و زنان نیز بر طبق آیات قرآن از سهم ارث مشخصی بهره‌مند شدند. چگونه با این مطلب سازگار است که در تاریخ آمده است حضرت خدیجه ثروت عظیمی داشته است.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه این چنین پاسخ می‌دهد:  

عرب جاهلیت مخالف ارث بردن زن بود و تا پای مردی حتی در طبقات بعدی در میان بود، به زن ارث نمی‌داد. لذا وقتی که آیه ارث (سوره نساء آیه ۷) نازل شد، باعث تعجب عرب‌ها شد. اتفاقاً در آن اوقات، برادر حسان بن ثابت (شاعر معروف عرب) از دنیا رفت و از او زنی با چند دختر باقی ماند. پسر عموهای او همه دارایی وی را تصرف کردند و چیزی به زن و دختران او ندادند. زن وی به رسول اکرم (ص) شکایت کرد.

رسول خدا (ص) آن‌ها را احضار کرد. آنان گفتند: زن که قادر نیست سلاح بپوشد و در مقابل دشمن بایستد، این ما هستیم که باید شمشیر دست بگیریم و از خودمان و از این زن‌ها دفاع کنیم. پس ثروت هم باید متعلق به مردان باشد، ولی رسول خدا (ص) حکم خدا را به آنان ابلاغ کرد.(۱)

اما حضرت خدیجه (س) طبق روایت مشهور، نخست با «نباش بن زاره» معروف به ابوهالة تمیمی از قبیله بنی اُسَید بن عمرو بن تمیم که از شخصیت‌های معروف قریش بود، ازدواج کرد و از وی دارای فرزند پسری شد که او را «هند» نامیده بودند.(۲) 

هند، بعدها شمایل و خصوصیات ظاهری رسول خدا (ص) را برای امام حسن مجتبی (ع) روایت می‌کرد. او که در کنار فاطمه زهرا (س) تربیت یافته بود، در جنگ جمل شربت شهادت نوشید.(۳)

طبق متون تاریخی، همسر دوم حضرت خدیجه کبری (س)، «عتیق بن عائذ بن عبدالله مخزومی» بوده که خدیجه (س) از این شوهر نیز دارای دختری به نام «هند» شد و این شوهر هم چندان عمری نکرد و خدیجه را با مرگ خود، تنها گذاشت.(۴)

اینکه خدیجه (س) قبل از همسری با رسول خدا (ص) به ترتیب مزبور، دارای دو شوهر دیگر بوده، چیزی است که مؤرخانی مانند: یوسف بن عبدالله اندلسی متوفای ۴۶۳ هـ ق، عبدالرحمن سهیلی متوفای ۵۸۱ هـ ق، ابن اثیر جزری متوفای ۶۳۰ هـ ق، ابن حجر عسقلانی متوفای ۵۸۲ هـ ق ذکر کرده اند.(۵)

 اما علامه محمدباقر مجلسی پس از آن که موضوع دو همسر قبلی خدیجه را مطرح می‌کند، اضافه می‌کند: علی بن احمد کوفی علوی، متوفای ۳۵۲ هـ ق، احمد بلاذری، سید مرتضی در کتاب «شافی» و شیخ طوسی در کتاب «تلخیص شافی» روایت کرده‌اند، خدیجه (س) قبل از ازدواج با رسول خدا (ص) با هیچ کس ازدواج نکرده بود.(۶)

محمد کامل حسن محامی نویسنده لبنانی روایت ابن عباس را که تأکید می‌کند: حضرت خدیجه (س) به هنگام ازدواج با رسول خدا (ص) ۲۸ سال داشته (بحارالانوار، ج ۱۶، ص۱۲) مورد تأیید قرار می دهد و استدلال می‌کند: از لحاظ تاریخی ثابت است که خدیجه (س) سه پسر به نام‌های: قاسم، طاهر و طیب و چهار دختر به نام‌های: زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه زهرا (س) برای پیامبر (ص) به دنیا آورده و این معقول نیست که زنی بتواند پس از چهل سال هفت بار زایمان کند.(۷)

بنابراین، مؤرخین اتفاق نظر ندارند که حضرت خدیجه (س) قبل از ازدواج با رسول خدا (ص) دارای شوهرانی بوده است و از طرفی هیچ یک از مؤرخین تصریح نکرده‌اند که ثروت خدیجه (س) از شوهرانش به وی رسیده است، بلکه آن چه مسلم است حضرت خدیجه (س) توانسته با عقل و تدبیر و مدیریت قوی اقتصادی، کاروان تجاری راه اندازد و در فرایند تجارت و طی سالیان متمادی ثروتمند شود.

 برای اطلاع بیشتر به کتاب «حضرت محمد و خدیجه» تألیف احمد صادقی اردستانی مراجعه شود.

*پی‌نوشت‌ها:

۱- مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۵۳، ص۲۴۷.

۲- محمد کامل حسن المحامی، خدیجه بنت خویلد، ص۱۴.

۳- اسد الغابه، ج۵، ص۷۲؛ السیرة النبویة، ج۱، ص۱۹۹.

۴- خدیجه بنت خویلد، همان، ص۱۴.

۵- الاستیعاب، ج۴، ص۲۸۰؛ السیرة النبویة، ج۱، ص۱۹۹؛ اسد الغابه، ج۵، ص۴۳۴، الاصابه، ج۴، ص۲۸۱، ریاحین الشریعه، ج۲، ص۲۰۲.

۶- بحارالانوار،، ج۲۲، ص۱۹۱.

۷- المحامی، پیشین، ص۲۸.