سیاست در اندیشه و عمل امام هادی(ع)

ویژگیهای بازیگران سیاسی

بازیگران سیاسی کسانی هستند که به نوعی در عرصۀ سیاسی فعال اند و چه در جایگاه حاکمان و مدیران و چه در جایگاه احزاب سیاسی و رسانه ها دغدغه های سیاسی - اجتماعی دارند و تلاش میکنند در این روندها اثرگذار باشند. اوصاف مورد نظر امام هادی(ع ) برای فعالان و نخبگان سیاسی به شرح زیر تقسیم شدنی است:

تقوای الهی

در تفکر سیاسی اسلام اساساً تقوا به عنوان یک ابزار و عامل مهم و اثرگذار در عرصه های سیاسی و اجتماعی به شمار میآید که کارویژه های متعددی دارد. امام هادی(ع ) در اهمیت تقوای الهی و تأثیر آن در فرمانبری دیگران معتقد بودند هرکس نسبت به خداوند حریم نگه دارد، مردم نیز نسبت به او حریم نگه خواهند داشت و هرکس خدا را اطاعت کند، دیگران از او اطاعت خواهند کرد، و هرکس مطیع آفریدگار باشد، باکی از خشم آفریدگان نخواهد داشت، اما هرکس خالق را به خشم آورد، باید یقین کند که به خشم مخلوق دچار میشود(مسعودی، ١٤٢٦ق، ص ٢٣٥؛ ابن شعبه حرانی، ١٤٠٤ق، ص ٤٨٢). 

این نکته برای حاکمان و کسانی که به دنبال اطاعت مردم در راستای تقویت حکومت خود هستند، امری حائز اهمیت است. تقوای الهی سبب میشود که انسان خداوند را مد نظر داشته باشد و کرامتی را که او به وی عطا نموده است، از یاد نبرد؛ چرا که در غیر این صورت، کسی که کرامت الهی را نسبت به خود از یاد ببرد، ظلم و ستم کردن به دیگران برای وی امری آسان خواهد بود. چنان که امام هادی(ع ) بر این باور بودند که کسی که نفسش در نظرش پست و خوار شد، دیگران از شر او در امان نخواهند بود.

صداقت و یکرنگی با مردم

اندیشۀ سیاسی اسلام عناصر و مؤلفه های خاص خود را دارد که در بسیاری از موارد با تفکر رایج در دیدگاه های سیاسی غربی تفاوت اساسی دارد؛ یکی از این مؤلفه ها، صداقت است که در نظریه های سیاسی موجود که عمدتاً غربی است، مورد بحث قرار نگرفته است. از دیدگاه امام هادی(ع ) از جمله مهم ترین عناصر در حکمرانی، ارتباط عاطفی میان حاکم و توده مردم است؛ چرا که باعث میشود مردم از عمق جان و صمیم قلب فرمان حاکم را بپذیرند. ائمۀ معصوم (ع ) قبل از آنکه خود را امام جسم مردم بدانند، امام قلب مردم میدانستند (بحرانی، ١٤١٣ق، ج ٢١، ص ٢٤٢) و این به این معناست که حاکم باید ارتباط عاطفی خود را با مردم اصل دانسته و همواره در صدد تقویت آن باشد. امام هادی(ع ) نیز در بیانی خطاب به متوکل عباسی، یکی از حاکمان هم عصر خود، فرمودند: «صدق و یکرنگی از کسی که دلت نسبت به او تیره است و وفاداری از کسی که به او خیانت کرده ای و خیرخواهی از کسی که نسبت به او بدگمان هستی، انتظار نداشته باش؛ چرا که دل دیگران نسبت به تو همان حالی را دارد که دل تو نسبت به آنان دارد»

توجه به صلاحیت و شایستگی

در دیدگاه امام هادی(ع ) افراد نباید بیش از میزان صلاحیت و شایستگی خود چیزی یا جایگاهی طلب کنند؛ زیرا حق هرکسی به میزان صلاحیت و شایستگی اوست و اگر افراد بیش از صلاحیت خود که بیش از حقشان است، طلب کنند، نتیجۀ عملشان محرومیت خواهد بود. با نگاه سیاسی به این گزاره باید گفت در اندیشۀ امام هادی (ع ) افراد باید حد و ظرفیت خود را بشناسند و مازاد بر آن را مطالبه نکنند؛ چرا که «هر آنکه بیش از حقش را مطالبه کند شایسته است که از دست یابی به آن محروم ماند» (شامی، ١٤٢٠ق، ص ٧٢٩).