خیابان مال چه‌کسی است؟

فرقی ندارد که پشت فرمان ماشین در حال رانندگی باشید و یا سوار بر آن به جایی بروید؛ زمان کمی لازم است تا متوجه شوید که گویا قانون مشخصی برای رانندگی تاکسی‌ها در خیابان‌ها وجود ندارد؛ بوق‌های ممتد، ویراژها، ترمزهای ناگهانی و... همه جزء اقداماتی است که قریب به اتفاق رانندگان تاکسی انجام می‌دهند. ممکن است تا به‌حال از خودتان پرسیده باشید "خیابون مال ایناست مگه؟" و یا زیر لب غرولند کرده باشید: "انگار خیابونو خریدن!"


بیش از 85 سال از ورود اولین تاکسی‌ها به ایران می‌گذرد. تاکسی‌هایی که بیش‌تر جنبه تفریحی داشتند، تا حمل‌ونقل. نام اشرف‌الملوک و یا فخرالدوله – دختر مظفرالدین‌شاه – در کتاب «اولین زنان» به‌عنوان اولین واردکننده تاکسی به ایران آمده است. آن‌زمان تعداد کم تاکسی‌ها، آن‌ها و رانندگان‌شان و همچنین شغل رانندگی تاکسی را شأن و جایگاه ویژه‌ای می‌بخشید. Bed Ford اتومبیل آمریکایی، جزء اولین خودروهایی است که به ایران آمد.

آن روزها تعداد تاکسی‌ها به 50 عدد می‌رسید. رقمی که پس از واردات بیشتر خودرو به ایران، به مرور زمان بیشتر شد و تاکسی‌رانی را به شغلی معمولی تبدیل کرد و چه بسا شغلی کم‌شأن. چرا که پس از مدتی هرکس که می‌توانست یک تاکسی بخرد، بدون نیاز به مدرک تحصیلی خاص و یا تبحری ویژه‌ در رانندگی، راننده تاکسی شد. کافی است یک روز چرخی در خیابان‌های تهران بزنیم تا ببینیم بر سر هر خیابان و چهارراه چه تعداد پیر و جوان به این قشر جامعه تبدیل شده‌اند و با ماشین‌های پژو، پراید، سمند و بعضا پیکان به دنبال مسافر می‌گردند. در این میان افزایش تعداد زنان راننده تاکسی را نیز نباید نادیده گرفت، که به ازدیاد رانندگان تاکسی اشاره دارد. 

با این اوصاف، در حال حاضر 80 هزار تاکسی رسمی، 50 هزار تاکسی شخصی و 70 هزار تاکسی گردشی در تهران مشغول به کار هستند. به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران، روزانه 4.5 میلیون نفر در تهران جابه‌جا می‌شوند. میثم مظفر – مدیرعامل سازمان تاکسیرانی – نیز شهریور امسال از ورود بیش از دو هزار و 500 تاکسی نو به ناوگان تاکسیرانی تهران خبر داد. این آمار صرفا مختص تهران است، اما  شهرهای دیگر نیز از این قائده مستثنی نیستند و بنابر جمعیت‌اشان تعداد زیادی تاکسی در دل خود جا داده‌اند. 

آموزشگاه‌های رانندگی هرسال تعداد زیادی راننده به جامعه تحویل می‌دهند که از این میان بسیاری از آن‌ها در آژانس‌های بین شهری و یا تعاونی‌های تاکسیرانی مشغول به کار می‌شوند. اما آیا آموزش ساده رانندگی برای هر هدفی کافی است؟ زمان زیادی از گرفتن گواهی‌نامه رانندگی نمی‌گذرد که نه تنها قوانین آموزشی آن فراموش می‌شود، بلکه به شکل پیچیده‌ای از رانندگی بدل می‌شود که اوج آن را می‌توان در رانندگی تاکسی دید؛ سبقت‌های غیرمجاز، ترمزهای ناگهانی برای سوارکردن مسافران، تصادفات کوچک و بزرگ و... جزء رفتارهای روزمره تاکسی‌ها و رانندگان آنهاست.

"تاکسی‌ها فکر می‌کنن خیابون مال اوناس!". این جمله را ممکن است بارها از زبان سایر راننده‌ها و یا مسافران تاکسی شنیده باشیم. اما خود رانندگان تاکسی چه می‌گویند و چه چیزها و عواملی وجود دارد که آن‌ها را سراسیمه، بی‌قانون و گاه عصبی و تلخ‌مزاج کرده است؟ 

بسیاری از رانندگان معتقدند بهترین رانندگی را دارند. آن‌ها وقتی با اعتراض مسافران مواجه می‌شوند، می‌گویند: ما اگه رانندگی‌مون خوب نبود که راننده نمیشدیم خانوم! شمام انقد زود نمیرسیدین!".

در خط‌ تاکسی‌های مینی‌سیتی – متروی گلبرگ، با یکی از آن‌ها هم‌کلام می‌شوم و سر صحبت را از این‌جا که من گاهی وقت‌ها از رانندگی تاکسی‌ها می‌ترسم باز می‌کنم، می‌گوید: «خانم شما بگو ما چی‌کار کنیم؟ تو همین خط، همین پرایدی که پشتِ من وایستاده، همون سمنده که اون تهِ و اون پسر جوونه رانندشه، تاکسی نیستن، ولی میان وای میستَن اینجا. ما یه روز با اینا میتونیم دعوا کنیم، دو روز میتونیم دعوا را بندازیم، دیگه که نمیشه که... مراممون هم اجازه نمیده... میگیم جوونه بیاد وایسته اینم یه لقمه نون گیرش بیاد... ولی همینه که من از ترس اینکه مسافرام نَپَرن باید تند تند برم و بیام و هرجا مسافر دیدم بزنم زیر ترمز!...».

راننده دیگر که صحبت‌های ما را می‌شنود و احساس می‌کند متهم شده‌، با دلخوری و صدای بلند می‌گوید: "بد میرونیم؟ ما بد می‌رونیم این زنها چی‌ان پس؟! ما کارمون اینه‌ خانوم، همه چاله چوله‌های مسیرو حفظیم. الان من خودم چشم بسته میتونم از اینجا برم تا رسالت. ما نباشیم که کار بقیه هم لنگ میمونه!"

تاکسی‌ران تربیت کنیم
تعداد رو به ازدیاد رانندگان تاکسی، به‌خصوص در میان خودروهای شخصی، از چه چیزی سخن می‌گوید؟ به گفته کارشناسان اجتماعی، بیکاری و کمبود شغل، دسترسی راحت به شغل تاکسی‌رانی و عدم نیاز به مدرک خاص سبب شده‌است که تعداد زیادی از مردم، حتی کسانی که شغل‌های اداری و مناسبی نیز دارند، به این کار روی بیاورند. شنیدن این‌که بسیاری از افرادی که به زعم جامعه شغل‌های با منزلتی – مانند مهندسی، معلمی و... – دارند مسافرکشی می‌کنند، موضوع تازه‌ای نیست.

اما اخیرا خبر جدیدی به گوش رسید که می‌توان آن را در صورتی که شروط لازم را دارا باشد، مثبت تلقی کرد. رئیس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران گفت: رشته تاکسیرانی در دانشگاه‌ها تاسیس و آغاز خواهد شد. اما آیا این رشته می‌تواند کمکی به وضعیت رانندگی تاکسی‌ها در سطح شهر بکند؟ هنوز مشخص نیست. اما بنابر تجربه، زمان زیادی لازم است تا رشته‌ای در دانشگاه‌های ایران جایگاه خود را پیدا کند. خصوصا که در حال حاضر این شغل به شغلی دمِ دستی، دوم و بی اهمیت بدل شده است؛ که همین موضوع بر عدم تلاش برای بهبود وضعیت آن دامن زده و خواهد زد.