ایران، الگوی ترکیه برای نفوذ در جهان عرب

 آشتی قطر و مصر به روشنی دولت ترکیه را دستپاچه کرده است، این دستپاچگی را به روشنی در اظهارات بولنت ارینش، معاون نخست وزیری ترکیه که صحبت از تمایل کشورش به آشتی با مصر و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس کرد، می توان دید. وی گفت منتظر گام هایی از سوی قاهره برای اثبات حسن نیتش بر  سر اخوان المسلمین هستیم تا تلاش های خود را در این زمینه آغاز کنیم.

به گزارش روزنامه الحیات، چاپ بیروت، اظهارات ارینش حکایت از چند دستگی در دیدگاه های دولت و رئیس جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان در رابطه با مصر و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دارد. همچنین سطح پرداختن به این موضوع به روشنی نشان می دهد تا چه اندازه این مساله بحران دیپلماتیک خفقان آوری برای ترکیه ایجاد کرده و بر اقتصاد این کشور نیز تاثیر گذاشته است.  

تحرکات ترکیه بعد از آن آغاز شد که آنکارا احساس کرد که دایره محاصره منطقه ای اش بیش از پیش تنگ شده است. به ویژه بعد از آن که روابط قطر، متحد استراتژیک و تنها هم پیمان عربی اش با مصر به حالت عادی بازگشت. اکنون ترکیه به این باور رسیده است که این تغییر روابط می تواند مشکلاتی را برای آنکارا در منطقه ایجاد کند و آن را در کنار اخوانی ها تنها بگذارد. اگرچه ارینش از آن چه آنکارا «کودتا» در مصر می نامد کوتاه نیامد اما برای نخستین بار صحبت از «وجود واقعیتی جدید در مصر کرد که مورد قبول جامعه جهانی است و لازم است که آنکارا نیز در روابطش با آن تجدید نظر کند.» وی همچنین بر لزوم تقویت روابط میان آنکارا با قاهره و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تاکید کرد و گفت: «ما روابط قدیمی با کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی و عربستان داریم و می دانیم که مسائل امنیتی سبب شدند تا آنها مواضعی مخالف با مواضع ترکیه در قبال مصر بگیرند و این مساله قابل فهم است.»

بعد از اظهارات ارینش، مولود جاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه سفرای کشورهای عربی را به شامی ویژه دعوت کرد و ضمن تکرار اظهارات معاون نخست وزیر گفت: «آرام کردن فضا لازم است، ما باید اختلافات را کنار بگذاریم و به فکر توسعه روابط ترکیه با همه کشورهای عربی باشیم.»

پیش از این رجب طیب اردوغان از هیچ گونه فرصتی برای حمله به عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر و دولت او فروگذار نمی کرد، حتی در دیدارهای شخصی اش از همه عرف های دیپلماتیک عبور می کرد و به اختلافات سیاسی رنگ و بوی شخصی و فردی می داد. اما به نظر می رسد دولت ترکیه قصد دارد تغییری در این رویه بدهد و گویا این مساله نیز متاثر از تغییر رفتار دولت قطر و شخصا شیخ تمیم بن حمد، امیر این کشور در قبال اخوان المسلمین و آغاز فصلی تازه از روابط با مصر است. یک منبع دیپلماتیک ترک در این باره می گوید: «حقیقت این است که ما از توانایی های این امیر جوان که توانست رفتارهای انفعالی اردوغان را کنترل کند، شگفت زده شدیم، ما به روشنی می بینیم که او بر اردوغان تاثیر می گذارد به گونه ای که در سفر اخیرش وقتی به همراه اردوغان کنفرانس مطبوعاتی برگزار کرد، توانست بر اردوغان تاثیر بگذارد و او کوچک ترین اشاره ای به مصر نکرد.»

سوالی که اکنون مطرح می شود این است که تا چه اندازه شانس برای ترکیه و مصر و کشورهای عربی برای آشتی با یکدیگر وجود دارد؟ با توجه به اظهارات ارینش آیا ممکن است عملا تحرکی صورت بگیرد؟

بسیار سخت می توان گفت که اظهارات ارینش تحرکی عملی به وجود آورد. اختلافات سیاسی میان دو طرف آن قدر عمیق است که نمی توان به راحتی با اشاره به روابط دوستی قدیمی و مصالح مشترک از آن عبور کرد. مشکلات شخصی ای که اردوغان با کشورهای عربی به ویژه عبدالفتاح السیسی دارد، آن طور که مصری ها می گویند، حداقل نیاز به عذرخواهی رسمی دارد. آنها می گویند سیاستی که اردوغان و حزب عدالت و توسعه در سال های اخیر در قبال کشورهای عربی دنبال کرده اند به گونه ای است که از آن بوی دخالت در امور داخلی این کشورها استشمام می شود و شباهت بسیاری به رفتارها و تلاش های ایران برای کنترل و سیطره بر جهان عرب دارد. اگر چه مساله حمایت از اخوان المسلمین و ایستادن در کنار آنها در تمامی پرونده ها به نقطه اختلافی میان ترکیه با کشورهای عربی تبدیل شده است اما از این فراتر ترکیه تلاش دارد با استفاده از فرصت هایی که پس از بهار عربی به وجود آمده در امور داخلی کشورهای عربی دیگر دخالت کند و همان طور که ایران با رهبری پرونده شیعیان در جهان عرب در تمامی نقاط این منطقه نفوذ دارد، ترکیه نیز می خواهد با همین شیوه اما به عنوان مدافع از حقوق سنی ها در جهان عرب نفوذ کند.

در این جا بحث حمایت ترکیه از داعش و جبهه النصره نیز مطرح است. علی رغم این که ترکیه با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در حمایت از گروه های مسلح مخالف سوری همکاری کرد اما به تنهایی اجازه ورود به گروه های مسلح خارجی به داخل سوریه داد و از مدافعان اولیه جبهه النصره – که کشورهای عربی و امریکا از همان ابتدا آن را شبکه تروریستی وابسته به القاعده دانستند – بود و نقشی مهم در تولد داعش از رحم آن داشت. در حال حاضر اختلافات عربی – ترکیه در پرونده سوریه منحصر به مواضع ترکیه در دفاع از داعش و جبهه النصره است.

همچنین در پرونده لیبی، مصر و امارات و عربستان از پارلمان منتخب قانونی و دولت عبدالله الثنی حمایت می کنند در حالی که ترکیه پشتیبان کنگره ملی که دوران صلاحیت آن به پایان رسیده و گروه های اسلام گرا در این کشور است.

در پرونده لیبی در حالی که در روزهای اولیه تشکیل پارلمان منتخب، رجب طیب اردوغان نماینده ویژه خود را به لیبی فرستاد و اعلام کرد که پارلمان و دولت جدید این کشور را به رسمیت می شناسد اما بلافاصله از این رفتار خود روی گرداند و آنکارا اعلام کرد پروازهای منظم به مصراته برقرار می کند. کاری که باعث ایجاد شبهه نزد اعراب شد مبنی بر این که مبادا هواپیماهای ترکی فعال در این خطوط در حال انتقال اسلحه به لیبی هستند.

به این ترتیب به اعتقاد کارشناسان اختلافات ترکیه و اعراب عمیق تر از آن چیزی است که گمان می رود. برای همین برای عبور از این مرحله نیاز به تحرکات سیاسی بیشتری احساس می شود. وانگهی بسیاری این سوال را می پرسند که ارینش به نمایندگی از چه کسی این اظهارات را بیان کرد؟ آیا رجب طیب اردوغان واقعا قانع به حرف های او است؟ آیا واقعا می توان به این نوع از تحرکات دولت و ارینش اعتماد کرد در حالی که حرف اول و آخر را در ترکیه اردوغان می زند؟