ناآرامی پشت درهای روسیه

با توجه به روند نزولی قیمت نفت، افت ارزش روبل در برابر دلار و اقتصاد روسیه که تحت فشار تحریم های غرب قرار گرفته، دمیتری مدودف، نخست وزیر روسیه روز دوشنبه ارزیابی را ارئه کرد که ممکن است شرایط سال جدید را به درستی تحلیل نکرده باشد. وی گفت: «شرایط اقتصادی دست کم تا حدودی مشکل ساز است.»

به نقل از فارن پالسی، حتی در شرایطی که مصرف کنندگان روسیه شاهد افت ارزش روبل هستند و کالاهای مصرفی سخت تر از گذشته به دست می آیند، این انقباض بعد دیگری هم دارد؛ بعدی که پیامدهای قابل توجهی برای سیاست داخلی پرنوسان روسیه خواهد داشت. بر اساس گزارش دفتر خدمات مهاجرت فدرال روسیه از نخستین هفته ژانویه، ورود مهاجران کارگر-اکثرا از آسیایی مرکزی و قفقاز- نسبت به مدت مشابه سال گذشته افتی 70 درصدی داشته است. این مسئله می تواند برای جنبش ملی گرای روسیه که خواهان بازگشت بسیاری از این مهاجران به خانه است، یک اتفاق خوب باشد.

روسیه با جمعیت 144 میلیونی خود، خانه دست کم 11 میلیون مهاجر است که اغلب از کشورهای شوروی سابق مانند مالدوی، اوکراین، ازبکستان و تاجیکستان راهی روسیه می شوند. تعداد این مهاجران طی سال های اخیر رو به افزایش بوده و باعث درگیری میان جمعیت های قومی اسلاو روسیه و تازه واردان آسیای مرکزی شده است. در سال 2014 در درگیری های قومی 19 نفر کشته و 103 نفر زخمی شدند. 

مهاجران علیرغم بروز چنین تنش هایی به طور گسترده وارد روسیه شده اند چراکه فرصت های اقتصادی موجود در روسیه به مراتب بیشتر از کشور خودشان بوده است. کارگران از آسیای مرکزی بخش عمده درآمد خود را برای خانواده هایشان ارسال می کنند و همین مسئله اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی را عمیقا به وجوه ارسالی وابسته می کند. بر اساس گزارش بانک جهانی، وجوه ارسالی 42 درصد تولید ناخالص داخلی تاجیکستان را تشکیل می دهند و این رقم بالاترین سطح در جهان است. قرقیزستان با 32 درصد تولید ناخالص داخلی حاصل از وجود ارسالی، در رتبه دوم جهان قرار دارد.

با توجه به افت 40 درصدی ارزش روبل در مقابل دلار طی سال 2014، ارزش این پول های ارسالی تقریبا به نصف کاهش یافته و باعث شده بسیاری از کارگران به جای سفر به روسیه در خانه بمانند.

ریشه هجوم کارگران به روسیه و روند نزولی فعلی در شکوفایی ساخت و ساز این کشور است که در پی ثروت بادآورده نفتی در دهه 2000 میلادی ایجاد شد. در آن دوره میلیون ها مهاجر کارگر از آسیای مرکزی و دیگر اقمار و جمهوری های شوروی سابق به این کشور هجوم آوردند تا بازار پرکار با حقوق پائین روسیه را به دست بگیرند. دفتر خدمات مهاجرت فدرال روسیه در سال 2012 اعلام کرد که این کشور برای جلوگیری از کمبود نیروی کار که ناشی از افت جمعیت روسیه است، نیازمند مهاجران است.

در سوی دیگر دولت های خودکامه آسیای مرکزی که با مشکلات اقتصادی روبرو بودند، از اینکه کارگران به دیگر کشورها بروند خرسند بودند و مهاجرت نیروی کار را نوعی «سوپاپ اطمینان» اجتماعی برای به تعویق انداختن رکود اقتصادی و راهی برای دفع بی ثباتی سیاسی در داخل می دانستند.

با این حال بسیاری از روس ها بیش از پیش نگران هستند که مهاجران در نهایت مشاغل آنها را به دست بگیرند. بر اساس نظرسنجی که در ژانویه 2014 توسط مرکز لوادای روسیه انجام شد، 76 درصد روس ها معتقدند تعداد مهاجران باید محدود شود. در پائیز 2014 مقامات روسیه بیش از هفت هزار مهاجر از آسیای مرکزی و قفقاز را در مسکو دستگیر و 800 مهاجر دیگر را اخراج کردند. طی شش ماه گذشته مسکو محدودیت های جدیدی بر مهاجرت های قانونی اعمال کرده، از جمله  برگزاری اجباری آزمون تاریخ و زبان روسی که از اول ژانویه اجرایی شد و تعداد بیشتری از کارگرانی که خواستار مهاجرت بودند را در آن سوی مرز نگه داشت.

در چنین شرایطی ماندن مهاجران بیشتر در خانه های خود در آسیای مرکزی، ممکن است این منطقه با رشد بی ثباتی سیاسی روبرو شود. اگر می خواهید بدانید این مسئله چطور ممکن است به انقلاب 2010 قرقیزستان نگاهی بیاندازید.

پس از بحران اقتصادی 2008 و افت شدید قیمت نفت، اقتصاد روسیه سقوط ناگهانی را تجربه کرد. رونق ساخت و ساز متوقف شد و مهاجران بیکار شده که اغلب مردان بودند به قرقیزستان بازگشتند. پس از آن با کمک سیاست مداران فرصت طلب و افرادی که از نبود فرصت های اقتصادی رنج می بردند، کمپین اعتراضات خیابانی را به راه انداختند و دولت فاسد قربان بیگ باقی‌یف را در آوریل 2010 سرنگون کردند. 

حال نسل دیگری از کارگران بیکار در حال بازگشت به آسیاسی مرکزی فاسد و رکود زده هستند. اگر دولت های بیشتری در حاشیه روسیه سقوط کنند، مدودف شرایط «مشکل ساز» دیگری برای نگران شدن خواهد داشت.