ریاض به دنبال جبران اشتباهات گذشته

سیاست خارجی عربستان سعودی در سال های پس از جنگ خلیج فارس بر مقابله با تهدید بالقوه عراق تمرکز داشت. اما اینک به نظر می رسد قرار است عراق به متحدی تازه برای عربستان تبدیل شود.

 ریاض بر این عقیده است که سال ها روابط تیره با بغداد موجب شده که عراق به عنوان یک کشور عربی - گرچه با اکثریت شیعه - به ایران، رقیب اصلی اش در منطقه نزدیک شود. از طرفی اتهام های وارده به عربستان مبنی بر حمایت از داعش، ریاض را به دنبال یافتن راه تطهیری فرستاد تا نشان دهد، خواهان حل مساله تروریسم در منطقه است. از سویی دیگر وخیم بودن وضعیت ملک عبدالله، درباریان ریاض را به این فکر واداشت که تکلیف خود را با این کشور عرب زبان، مشخص کنند. گرچه دولت و شیعیان عراق همچنان در نگاه حاکمان عربستان چندان باب میل نیستند، با این حال عربستان بازگشایی سفارت خود را درس گرفتن از سیاست های اشتباه گذشته خود می دان، مساله ای که محمدصالح صدقیان، رییس مرکز عربی مطالعات ایران در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی به آن اشاره می کند:

عربستان و عراق تصمیم به بازگشایی سفارتخانه های خود گرفته اند. گرچه پیش از روی کار آمدن دولت جدید، نوری المالکی، عربستان را متهم به دخالت و پشتیبانی از داعش می کرد. با این حال بازگشایی سفارتخانه ها چه پیامدهایی را در پی خواهد داشت؟

به نظر می رسد عربستان به این اطمینان رسیده که نوع روابط با عراق طی سال های گذشته اشتباه بوده است. عربستان به دلیل نوع نگاه، مواضع و مذهبی که مالکی داشت، خواهان از سرگیری روابط با عراق نبود؛ گرچه همه اینها تنها یک بهانه بود. زمانی با یکی از مسئولان عربستان صحبت می کردم که به وضوح بیان کرد نمی توانند شاهد نزدیکی و روابط خوب عراق با جمهوری اسلامی ایران باشند. این موضوع برای آنها سنگین بود. به همین دلیل تصورم بر این است که عربستان متوجه اشتباه خود شده است. شاید بیماری پادشاه عربستان نیز در این امر دخیل باشد. این احتمال وجود دارد که بعد از ملک عبدالله، سیاست خارجی عربستان، به شکل دیگری ظهور و بروز پیدا کند. در واقع دیگر شاهد سیاست های گذشته نخواهیم بود.

چقدر این تصمیم عربستان متاثر از مباحث داخلی این کشور به خصوص موضوع جانشینی پس از ملک عبدالله است؟ درواقع عربستان به دنبال این است که پیش از درگذشت ملک عبدالله تکلیف خود را با برخی کشورها از جمله عراق مشخص کند.

کشورهای منطقه و خلیج فارس به خصوص عربستان شاهد وقوع یک اتفاق بزرگ در منطقه هستند. این اتفاق بزرگ نیز مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 است. این کشورها پیش بینی می کنند که نتیجه نهایی و دستیابی به توافق حتمی است. از این رو آن را پدیده ای می دانند که آثارش در کل کشورهای منطقه انعکاس خواهد یافت. به همین دلیل این کشورها و به خصوص عربستان در حال انجام اقداماتی هستند که بتوانند حداکثر استفاده را از انعکاس یا پیامدهای توافق هسته ای ایران با کشورهای غربی، داشته باشند. نزدیکی عربستان با عراق، بازگشایی سفارت سوریه در کویت، روابط امارات با عراق و حتی مواضع امارات در برابر سوریه همگی مقدماتی است که می تواند از آثار منفی توافق هسته ای بر روی این کشورها بکاهد. عربستان به دنبال این است که آثار منفی کمتری از توافق متوجه این کشور شود.

بازگشایی سفارتخانه ها زمینه نزدیکی روابط عراق و عربستان خواهد شد. حال این مساله تا چه می تواند زمینه ساز بهبود روابط ایران و عربستان باشد؟ با توجه به اینکه عراق در تلاش است میانجی روابط ایران و عربستان باشد.

از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم، عربستان تمایل خود را برای بهبود روابط با ایران نشان داد. اما اتفاقات روی داده در سوریه و عراق مانع از این امر شد. عربستان شاهد است برای بهبود روابط خود با ایران باید تعادلی در منطقه وجود داشته باشد. اما به زعم عربستان، قدرت جمهوری اسلامی ایران طی یک سال اخیر بیشتر شده و اتفاقات به نفع ایران رقم می خورد که مانع از برقراری رابطه است. از طرفی تصور عربستان بر این بود که با ورود داعش به عراق، تعادلی در منافع ایران در عراق و سوریه به وجود می آید. اما تصرف بخش های قابل توجهی از عراق توسط داعش، نتیجه معکوس در پی داشته و آنگونه که سعودی ها خواهان آن بودند، محقق نشد. اکنون دو اتفاق بزرگ پیش رو داریم: نخست پرونده هسته ایران و دوم وضعیت ملک عبدالله. وضعیت ملک عبدالله وخیم است و این مساله سبب بروز تغیراتی در سیاست خارجی عربستان می شود. به عبارتی این تغییرات در سیاست خارجی درباره ایران، سوریه و عراق خواهد بود.

تا چه حد با بازگشایی سفارت و نزدیکی روابط بغداد-ریاض می تواند به حل مساله داعش در عراق کمک کند؟ این در حالی است که عربستان یکی از متهمان اصلی حمایت از داعش است.

از زمان ورود داعش به عراق، گمانه زنی ها متوجه عربستان و قطر شد. این ادعا مطرح بود که داعش با کمک پول های عربستان و قطر توانسته بخش هایی از عراق را تصرف کند. از این رو عربستان خواهان انجام یک سری اقدامات و تحرکاتی بود که نشان دهد این تنها یک تهمت بوده است. به همین دلیل با بازگشایی سفارت، می خواهد نشان دهد که ریاض با دولت همکاری می کند نه با داعش و النصره. البته عربستان چاره دیگری ندارد. همچنین بعید می دانم طی یک سال آینده و همچنین مشخص شدن وضعیت عبدالله و پس از آن، عربستان دست به اقدام قابل توجهی در عراق بزند.

با توجه به مواضع عراق در قبال سوریه و همچنین روابط این کشور با ایران، این تضمین وجود دارد که اکنون با بازگشایی سفارتخانه، زمینه بازگشت دوباره به دوران روابط سرد مهیا نشود؟

در حال حاضر برای ریاض این مساله روشن شده که سیاست های گذشته اشتباه بوده است. دور بودن عربستان از عراق، موجب نزدیکی عراق به ایران شده است. عربستان این را به ضرر خود می داند. از این رو بعید است که تجربه تلخ گذشته بار دیگر تکرار شود. به همین دلیل حکومت کنونی عربستان یا حتی بعد از ملک عبدالله نیز به سیاست های قبلی خود باز نمی گردند و سعی می کنند روابط بهتری با دولت عراق و به خصوص شیعیان داشته باشند، زیرا آنها با کردها و اهل تسنن مشکلی ندارند. فقط مساله کنونی دولت و شیعیان هستند. به همین دلیل با نزدیکی به دولت و شیعیان سعی در جبران گذشته دارد.