مسیر نجات اقتصاد ایران از دروازه عربستانی‌ها می‌گذرد!

در روزهای پایانی سال ۲۰۱۴ میلادی هر بشکه نفت خام، قیمت زیر ۶۰ دلار را تجربه کرد. این قیمت اما در روزهای آغازین سال ۲۰۱۵ اندکی افزایش یافت. قیمت نفت در بازارهای جهانی به قیمت ۳۴ سال پیش برگشته است. 

 در حالی که قیمت نفت به تدریج در حال رسیدن به ارقام نگران‌کننده برای کشورهای تولیدکننده است، علت این کاهش و سیاسی یا اقتصادی بودن آن به معمایی تبدیل شده است. با توجه به اینکه بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت، بودجه سالانه خود را با پیش بینی و در نظر گرفتن رقم ثابتی از فروش نفت می‌بندند، کاهش قیمت‌ها، تحقق درآمد بودجه‌ای این کشور‌ها را دچار چالش می‌​کند. 

معتقدان به دلایل اقتصادی بیان می‌دارند، کاهش سرعت رشد اقتصادی در اروپا و چین، در کنار پیشرفت ایالات متحده در استفاده از تکنولوژی‌های جدید در استخراج نفت شیل و مهم‌تر از آن افزایش تولید نفت عربستان سعودی، عراق و لیبی را مهم‌ترین علت‌های سقوط بهای نفت در بازارهای جهانی می‌دانند. 

اما عده‌ای که تعداد آن‌ها نیز کم نیست، معتقدند علت کاهش قیمت نفت سیاسی است و دو کشور عربستان و امریکا را دارای بیشترین سهم در این تصمیم گیری سیاسی می‌دانند. این عده که به تئوری توطئه این کشور‌ها معتقدند، بیان می‌کنند عربستان و امریکا در توافقی نانوشته تصمیم گرفته‌اند با حفظ وضعیت تولید و پایین آوردن قیمت نفت به کشورهای تولید کننده به خصوص ایران و روسیه فشار بیاورند تا بتوانند به اهداف خود در موضوع هسته‌ای برای تغییر مواضع ایران و تغییر در مواضع روسیه در اوکراین دست پیدا کنند.

جالب اینکه اعتقاد به توطئه عربستان در میان مسئولان کشورمان به امری حتمی تبدیل شده است و آن‌ها نیز از ابراز این تحلیل هیچ هراسی ندارند. کافی است، واکنش‌های اخیر بلندپایه‌ترین مسئولان دولتی تا مجلس را در چند روز اخیر پیرامون دلایل افزایش قیمت نفت بررسی کرد تا مشخص شود به چه میزان به نقش عربستان در کاهش قیمت نفت تأکید می‌شود؛ برای نمونه، در آخرین اظهارنظر، محمد باقر نوبخت، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی در گفت‌و‌گو با العالم در مورد بحث توطئه آمریکا و عربستان برای کاهش قیمت نفت می‌گوید: «تصمیم برای جلوگیری از عدم افزایش قیمت نفت یا تلاش برای کاهش آن امر اقتصادی نیست، بلکه انگیزه‌ها و اغراض سیاسی هم در آن وجود دارد... ما خوشبین هستیم که برادران ما در کشور مسلمان عربستان با مسئولان مسلمان کشور ایران برای نفع دو ملت تصمیمات سنجیده‌ای بگیرند». 

یا علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در اختتامیه پنجمین دوره مسابقات بین المللی قرآن دانشجویان مسلمان در ارتباط با علل کاهش قیمت نفت می‌گوید: «برای برخی کشور‌ها، افتخاری است که نفت زیادی بفروشند و قیمت نفت را پایین بیاورند که سایر کشورهای اسلامی ضرر کنند، به خیالشان که به ایران خیلی ضرر زدند؛ این‌ها اشتباه می‌کنند». 

هرچند قطعاً یکی از دلایل کاهش قیمت نفت، موضوع اهداف سیاسی برخی کشور‌هاست، نباید اعتقاد به توطئه سیاسی باعث شود که علل اقتصادی کاهش قیمت نفت را نادیده بگیریم و از سوی دیگر، نقش یک کشور را به قدری در کاهش قیمت نفت افزایش دهیم که عربستان می‌تواند هر چه بخواهد در عرصه قیمت نفت انجام دهد. 

سیاست پررنگ کردن نقش عربستان در کاهش قیمت نفت به قدری افزایش پیدا کرده است که حتی روزنامه الشرق الاوسط در یک مقاله می‌نویسد: «ما انتظار تمام سناریو‌ها را داشتیم، غیر از اینکه مسیر نجات اقتصاد ایران از دروازه ریاض بگذرد». 

در واقع چرا باید ما در تحلیل‌های سیاسی و اقتصادی به قدری اشتباه عمل نماییم که عربستانی‌ها بدین گونه احساس قدرت کنند. این در حالی است که نگاهی به دلایل اقتصادی کاهش قیمت نفت، نشان می‌دهد که تحلیل سیاسی بودن کاهش قیمت نفت ضعیف‌تر از دلایل اقتصادی است. 

یکی از دلایل مهم کاهش قیمت نفت، افزایش عرضه آن در بازار جهانی است؛ اما آیا به راستی فقط عربستان تن به کاهش عرضه نداده است؟ نگاهی به تولید کشورهای دیگر از جمله روسیه و عراق و حتی امریکا موضوع دیگری را مشخص می‌کند. 

در اواخر ماه ژوئن ۲۰۱۴ دولت آمریکا برای نخستین ‌بار پس از چهل سال مجوز صدور نفت به خارج را صادر کرد. دلیل این امر افزایش بی‌سابقه استخراج نفت در آمریکا با استفاده از فن‌آوری فراکینگ (استخراج نفت و گاز از درون سنگ‌های زیرزمینی) بود. این کشور در سال ۲۰۰۸ روزانه چهار میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کرد. این میزان در پایان ماه دسامبر سال ۲۰۱۴ به حدود ۹ میلیون بشکه رسید (در نمودار زیر میزان تولید امریکا را در سال‌های اخیر مشاهده می‌نمایید).

روسیه نیز در سال ۲۰۱۴ به رغم تحریم‌ها و بحران اقتصادی در این کشور، رکورد استخراج نفت خود را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق شکست. تولید نفت خام در این کشور در سال ۲۰۱۴ افزایشی ۷/ ۰ درصدی داشت. وزارت انرژی روسیه، روز جمعه (دوازدهم دی / دوم ژانویه) اعلام کرد که تولید نفت خام در این کشور در سال ۲۰۱۴ به ۱۰ میلیون بشکه در روز رسید (در نمودار زیر میزان تولید روسیه را در سال‌های اخیر می‌بینید).

صادرات نفت عراق نیز اکنون بسیار بیشتر از سابق شده است. به گفته یکی از مقامات وزارت نفت عراق، صادرات نفت این کشور در ماه دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی ۹/ ۲ میلیون بشکه در روز بوده است. خبرگزاری سومریه نیوز روز جمعه (دوازدهم دی / دوم ژانویه) گزارش داد که صادرات این میزان نفت، از دهه ۱۹۸۰ تاکنون در عراق بی‌سابقه بوده است (در نمودار زیر میزان تولید عراق را در سال‌های اخیر می‌بینید).

جالب اینجاست که نگاهی به میزان تولید نفت در عربستان، نشان می‌دهد این کشور در ماه‌های اخیر، میزان تولید خود را پایین آورده و به تقریباً ۹/۶ میلیون بشکه در روز رسانده است که شیب تولید نیز به سمت کاهش حرکت می‌کند (در نمودار زیر میزان تولید عربستان را در سال‌های اخیر مشاهده می‌نمایید).

البته با توجه به وضعیت اقتصادی ایران و تحریم‌های بانکی و نفتی، کاهش قیمت نفت می‌تواند تأثیرات و مشکلات متعددی برای اقتصاد ایران به وجود آورد؛ اما با انداختن کاهش قیمت نفت به گردن دیگران و تلاش نکردن برای جایگزینی درآمدهای نفتی، نه تنها کمکی به اقتصاد کشورمان نمی‌کند، بلکه باعث می‌شود قدرت تأثیرگذاری کشورهایی همچون عربستان را بدون جهت بالا می‌بریم و آن‌ها را در موضع بالاتری قرار می‌دهیم! (در نمودار زیر میزان تولید ایران را در سال‌های اخیر مشاهده می‌نمایید).