ربع قرن روابط خصمانه عربستان سعودی و عراق

در روزهای آتی هیئتی از مقامات عربستان سعودی برای آماده سازی شرایط بازگشایی سفارت در بغداد پس از 25 سال به عراق سفر خواهند کرد. این اقدام بهبودی جدی در روابط ناخوشایند در میان دو کشور همسایه محسوب می شود. از این رو مروری خواهیم داشت بر تاریخچه روابط دو کشور:

دو کشور عربستان سعودی و عراق پس از ظهور در دوران پس از جنگ جهانی اول، روابط ناخوشایندی با یکدیگر داشتند. اولین عامل در وخیم شدن روابط دو کشور را می توان حمله جنگجویان اخوان آل سعود به عراق دانست. به عنوان دومین عامل تنش میان دو کشور نیز می توان به شکست حکومت شریفیان در حجاز اشاره کرد که پس از آن فیصل و عبدالله در عراق و اردن روی کار آمدند (ماه اوت سال 1921).

اندکی پس از این ماجرا پادشاهی عراق توسط حکومت بغداد سرنگون شد (ماه ژوئن 1958)؛ در این زمان عراق با کویت در مناقشه بود و از نظر ایدئولوژیکی با خانوانده سلطنتی آل سعود اختلاف نظر داشت.

در طی دهه های 1960 و 1970 ریاض بر این باور بود که بغداد از جنبش های سیاسی مخالف منافع عربستان سعودی در این کشور و در دیگر کشورهای خاورمیانه حمایت می کند. در پی تلاش های عربستان برای تقویت روابط با ایران، کویت، سوریه و آمریکا که در بی اعتمادی به عراق با یکدیگر وجه اشتراک داشتند، روابط بغداد و ریاض بیش از پیش وخیم شد.

در این حال عراق در اوایل سال 1974 سیاست های خارجی خود را تعدیل کرد و این مسئله در اوایل سال 1975 به کاهش تنش ها میان ریاض و بغداد منجر شد.

می توان گفت در سال 1979 زمان انقلاب اسلامی ایران، عراق و عربستان سعودی روابط حسنه داشتند.

در سال 1980 و در زمان شروع جنگ بین عراق و ایران، عربستان اعلام بی طرفی کرد؛ اما از سوی دیگر ریاض در هشت سال دروان جنگ، کمک های غیر نظامی برای بغداد فراهم آورد.

به رغم سرمایه گذاری های چشمگیر مالی عربستان سعودی برای ایجاد اتحادی سیاسی با عراق، رژیم صدام حسین مدعی مالکیت کویت شد و در ماه اوت سال 1990 دو سال پس از اعلام آتش بس بین تهران و بغداد، نیروهای عراقی به کویت حمله کردند.

در سال 1990 پس از حمله صدام حسین به کویت، عربستان سعودی سفارت خود را در عراق تعطیل کرد؛ حمله عراق به کویت را تهدیدی برای امنیت خود دانست و از آمریکا خواست در کمک به مقابله عربستان با نیروهای عراقی، به این کشور نیرو اعزام کند.

نگرانی های ریاض از اهداف و تمایلات بغداد سبب شد عربستان سعودی در ماه های ژانویه و فوریه سال 1991 به طور مستقیم در جنگ علیه عراق شرکت کند. اگرچه آمریکا قدرت اصلی نظامی در میان نیروهای ائتلافی حمله کننده به عراق محسوب می شد، اما از پایگاه های هوایی عربستان سعودی برای حملات هوایی علیه اهداف عراقی استفاده گسترده شد.

مقامات عربستان سعودی از شکست عراق در این درگیری ها خشنود شدند اما مشخص شد روابط دو کشور در روند این درگیری ها به شدت آسیب دیده است.

سیاست خارجی عربستان سعودی در سال های پس از جنگ خلیج فارس بر مقابله با تهدید بالقوه عراق برای عربستان و کشورهای منطقه تمرکز داشت.

در سال 1992 عربستان سعودی شماری از رهبران مخالف رژیم صدام حسین در عراق را به ریاض دعوت کرد. شاهزاده عبدالله، ولیعهد عربستان سعودی در آن زمان برای نشان دادن ناخشنودی خود از رژیم حاکم در بغداد به رسانه ها اجازه داد از دیدارش با برخی از مخالفان صدام حسین فیلمبرداری کنند.

از جنگ خلیج فارس تا حمله آمریکا به عراق در سال 2003، عربستان سعودی یکی از متحدان اصلی آمریکا در منطقه و در مقابله با تهدید های رژیم صدام حسین بود.

اگر چه انتظار می رفت روابط بین دو کشور در دوران پس از صدام حسین بهبود یابد، اما دو کشور در آن زمان نیز با مشکلاتی همچون سیاست های نفتی، تاثیرات برون مرزی باورهای مذهبی و تاثیرات دموکراسی طلبی در عراق بر شرایط حاکم در عربستان سعودی مواجه بودند.

در سال 2009 عراق اولین سفیر خود در دوران پس از جنگ خلیج فارس را به عربستان سعودی معرفی کرد.

در ماه ژانویه سال 2012 نیز فهد عبدالله محسن الزید، سفیر عربستان سعودی به اردن به عنوان سفیر غیر مقیم ریاض در بغداد انتخاب شد.

سیاست های ریاض در مقابل بغداد در چند سال آینده احتمالا بر مبنای چند موضوع کلیدی تعیین خواهند شد: ثبات داخلی (در عراق)، میانجی گری های خارجی، سیاست تولید نفت و تحولات سیاسی عراق (به ویژه نقش شیعیان در این کشور). با این حال حتی اگر در ثبات در عراق برقرار شود، باز هم پیش بینی آینده ای بدون مشکل برای روابط عراق و عربستان دشوار خواهد بود.