دلیل موضع‌گیری اخیر اتحادیه عرب علیه ایران چیست؟

واکنش جمهوری اسلامی ایران به بازداشت یک روحانی شیعه در بحرین، بازتاب گسترده ای در عرصه بین المللی داشت که در این راستا، به جز مباحث رسانه ای، سبب شد اتحادیه عرب ضمن طرح ادعای مداخله ایران در امور داخلی بحرین، علیه ایران موضع گیری کند. اما آیا این رویکرد به اصطلاح حمایت گرایانه اتحادیه عرب از کشورهای عرب در همه موارد مصداق داشته است؟

بازداشت شیخ علی سلمان، روحانی شناخته شیه و از رهبران جنبش اعتراضی علیه رژیم آل خلیفه، سبب شد روحانیون شیعه و همچنین مقامات جمهوری اسلامی ایران نسبت به این امر واکنش نشان دهند. اما این واکنش ها به ویژه آنجایی سبب نگرانی مقامات بحرینی شد که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، ضمن گفت و گوی تلفنی با برخی همتایان خود در منطقه، خواستار اقدام برای آزادی شیخ سلمان شد.

در پی این اقدام، وزارت خارجه بحرین با صدور بیانیه ای، آنچه مداخله ایران در امور داخلی خود خوانده را محکوم کرد و رویکرد ایران در حمایت از شیعیان بحرینی را مورد انتقاد قرار داد. در این بیانیه ضمن طرح این ادعا که رویکرد ایران سبب به خطر افتادن امنیت و ثبات منطقه می شود، آمده بود: «این مداخله در تناقض کامل با اصول سازمان ملل، حقوق بین الملل و سازمان همکاری اسلامی است که همگی بر احترام به حاکمیت و استقلال کشورها تأکید دارند». 

اما ماجرا تنها به همین جا ختم نشد؛ زیرا امروز اتحادیه عرب نیز با موضع گیری علیه ایران، ادعاهای دولت بحرین را تکرار کرده و خواستار خودداری ایران از مداخله در امور این کشور شد. نبیل العربی، دبیرکل اتحادیه عرب در این زمینه گفت مواضع بیان شده از سوی مقامات ارشد ایرانی درباره اوضاع بحرین، به معنای نقض حقوق بین الملل و اصول سازمان ملل درباره عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها و احترام به حاکمیت و ثبات آن هاست. 

وی افزود این گونه موضع گیری ها سبب بر هم خوردن روابط همسایگی، پیچیده شدن اوضاع و مورد تهدید قرار گرفتن ثبات در منطقه خلیج فارس خواهد شد. گفتنی است پیش از وی، عبداللطیف الزیانی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس نیز در اظهاراتی مشابه، آنچه مداخله ایران در امور داخلی بحرین خوانده بود را مورد انتقاد قرار داد. 

اما سوالی که در پی این موضع گیری ها مطرح می شود این است که اولاً آیا رویکرد این سازمان های منطقه ای عربی در تمامی موارد مشابه همین موضوع بوده و تأکید آن ها بر مباحث مربوط به حقوق بین الملل و عدم مداخله واقعی است؟ و ثانیاً اینکه دلیل اصلی نگرانی این سازمان ها از مواضع ایران در قبال بحرین چیست؟

در پاسخ به سوال نخست باید اشاره کرد که اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس در حالی صرف چند موضع گیری از سوی مقامات ایرانی را مداخله در امور یک کشور عضو خوانده و آن را محکوم می کند که در مقابل مداخلات واقعی در امور داخلی برخی کشورهای عربی، نه تنها سکوت کرده بلکه رویکرد تأیید و همراهی را نیز در پیش گرفته است.

در این رابطه، می توان به دوران اوج اعتراضات مردمی علیه رژیم آل خلیفه در بحرین اشاره کرد. هیچ کس فراموش نکرده که در پی اوج گیری اعتراضات در این کشور، عربستان سعودی با اعزام نیروهای ویژه، نقش بسیار مهمی در سرکوب معترضان و حفظ حکومت آل خلیفه در بحرین ایفا کرد. این اقدام که در آن زمان با اعتراض فعالان و ناظرات سیاسی مختلفی در سراسر دنیا مواجه شد، هیچ واکنشی را از سوی دو سازمان مذکور در پی نداشت.

سوریه و عراق، نمونه های دیگری در اثبات دوگانه بودن رویکرد اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس هستند. از همان آغاز درگیری ها در سوریه، کشورهایی چون عربستان سعودی، قطر و ترکیه، ضمن تأکید صریح بر ضرورت براندازی دولت اسد، از هیچ گونه کمکی برای گروه های شورشی – و سپس تروریست های تکفیری – دریغ نکردند. اما دو سازمان عربی مذکور در عمل با این اقدامات همراه نیز شدند. اکنون نیز این سازمان ها در مقابل گزارش هایی که درباره حملات نیروهای ائتلاف به اهدافی غیر از تروریست ها در سوریه (زیرساخت های دولتی سوریه) منتشر می شود، واکنشی نشان نمی دهند.

در موضوع عراق نیز تلاش های بی وقفه آمریکا برای براندازی دولت نوری مالکی که با چشم بستن واشنگتن بر اقدامات گروه های تروریستی در بغداد نیز همراه شد، به هیچ وجه اسباب ناراحتی اتحادیه عرب و شورای همکاری را فراهم نکرد. 

به این ترتیب، مشخص می شود که این دو سازمان عربی، بار دیگر سیاسی بودن صرف رویکردهای خود را اثبات کرده و ثابت کرده اند که در منطقه، آنچه برای آن ها اهمیت دارد در اصل جلوگیری از توسعه نفوذ ایران است؛ نه هیچ چیز دیگر. واضح است که در سوریه و عراق، بر هم خوردن وضع موجود سبب جلوگیری از نفوذ ایران خواهد شد و در بحرین، حفظ وضع موجود.

اما در پاسخ به سوال دوم، باید به این نکته توجه داشت که موضع گیری های مقامات ایرانی، تا زمانی که به تماس تلفنی ظریف با همتایان خود منجر نشد، چندان مورد توجه مقامات بحرینی و دیگر کشورهای حامی آل خلیفه قرار نگرفت. اما نکته اینجاست که کشورهای منطقه آگاهند که با توجه به فعال شدن دیپلماسی منطقه ای و بین المللی ایران تحت نظر ظریف، تماس تلفنی وزیر خارجه ایران بی تردید افزایش فشارها از سوی دیگر کشورها را نیز بر بحرین به همراه خواهد داشت. به این ترتیب، بهتر آن بوده که با اتخاذ موضعی پیش دستانه، موضع گیری های ایران «مداخله» خوانده شده و مورد انتقاد قرار گیرد. امری که البته تأثیری در واقعیت اوضاع جاری در بحرین نخواهد داشت.