بازی روس‌ها با برگ ایران

روسیه پس از ماجرای اوکراین و اختلاف با غرب هدف تحریم های سخت غربی قرار گرفته، صدها میلیارد دلار سرمایه از این کشور خارج شده است، ارزش پول این کشور به شدت کاهش یافته و پیش بینی می شود با ادامه قیمت فعلی نفت، مشکلات اقتصادی روسیه تشدید شود.

 از این رو روسیه به دنبال اهرمی است که با اعمال فشار بر غرب بتواند بار تحریم ها را کم کرده یا از اعمال بیشتر آنها جلوگیری کند. وزارت خارجه روسیه تهدید کرده تحریم های بیشتر روند همکاری های این کشور در مسائلی چون سوریه و ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد.  در این باره با دکتر محمود شوری، تحلیلگر مسائل روسیه و مدیر گروه مطالعات اوراسیا مرکز تحقیقات استراتژیک به گفت وگو پرداختیم:

وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه ای اعلام کرده در صورتی که تحریم های آمریکا علیه این کشور تشدید شود، این موضوع می تواند سبب ضربه خوردن روند همکاری های دو کشور در مسائلی همچون سوریه و موضوع هسته ای ایران شود. انتشار این بیانیه با چنین الفاظی متاثر از چیست؟

پیش از این چنین عباراتی از سوی طرف روس به کار برده شده بود. به کار بردن چنین عباراتی در پی بروز اختلاف روسیه با غرب مطرح می شود. در واقع هشدار روسیه به غرب است که ما به ازای رفتارهای آمریکا و تحریم هایی که اعمال کرده، ممکن است نوع همکاری های بین المللی خود با آمریکا را به گونه ای دیگر تعریف کند. از این رو مسائلی مانند سوریه و پرونده هسته ای ایران می تواند مشمول تلافی روسیه در مقابل غرب قرار گیرد. این هشداری برای آمریکاست. اما اینکه چه تاثیری بر روی پرونده هسته ای ایران می گذارد؟ یا اینکه تاثیر محدود خواهد داشت یا نه؟ پرسش های قابل طرح در این باره است. بنابراین چندان نمی توان از این هشدار ایده و نتیجه مستقیم گرفت، زیرا این پرسش مطرح می شود که روسیه چگونه می خواهد همکاری خود را در پرونده هسته ای ایران تعدیل کند؟ دو رویکرد در این باره مطرح می شود: نخست آنکه منظور روسیه تغییر در نوع همکاری در چارچوب پرونده هسته ای و نزدیکی بیشتر با ایران و دوم قطع همکاری در روند مذاکرات و ایجاد اختلال است. رویکرد نخست به نفع جمهوری اسلامی ایران است، در صورتی که روسیه با نزدیکی و همسویی بیشتر با ایران در پی پاسخ به فشارهای آمریکا برآید. برداشت دوم اگر به آن معنی باشد که بخواهد در روند مذاکرات اخلال ایجاد کند، هم می تواند برای جمهوری اسلامی ایران مشکل آفرین باشد و هم روند مذاکرات را دچار وقفه کند.

تا چه حد این امکان هست که روسیه به خاطر منافع خود ایران را قربانی کند؟ با توجه به اینکه پیش از روسیه در تلاش بود در مساله اوکراین از ایران به عنوان ابزار و اهرمی در روابط خود با آمریکا استفاده کند.

مذاکرات هسته ای به مرحله ای رسیده که روسیه نمی تواند ایران را قربانی معامله با غرب کند، زیرا همکاری روسیه و غرب نمی تواند بر موضع گیری و جهت گیری های ایران اثرگذار باشد. جمهوری اسلامی ایران همواره مواضع خود را در مذاکرات اعلام و تاکید کرده که از خطوط قرمز خود پایین تر نخواهد آمد. حتی اگر قرار باشد مذاکرات متوقف شود. بنابراین آمریکا و روسیه نمی توانند با هر نوع همکاری با یکدیگر فشار تازه ای به ایران وارد کنند. اما طولانی شدن مذاکرات قابل پیش بنیی است و می توان انتظار داشت. در این باره نیز جایی برای معامله گری روسیه مشاهده نمی شود. آن چیزی که روس ها به دنبال آن هستند، معامله کردن با ایران بر سر مساله هسته ای نیست، بلکه ابزاری برای وارد آوردن فشار بیشتر بر آمریکاست.

بعد از تحریم روسیه، کرملین تلاش کرد که با امضای قراردادهای اقتصادی با ایران بتواند نیازهای خود را تامین کند. در صورتی که روسیه دست به چنین کاری بزند و بخواهد پرونده هسته ای را در هاله ای از ابهام قرار دهد، آیا این ریسک را می پذیرد از منافع اقتصادی که با ایران دارد، صرف نظر کند؟

به طور حتم مسائل روسیه با آمریکا مسائل کلان تر و بزرگتری است. روسیه مسائل را در این چارچوب نگاه می کند. اگر ضرورت ایجاب کند، نوع روابط خود با ایران را به خاطر فشارهایی که خواهان وارد کردن به آمریکاست، تنظیم می کند. سطح روابط اقتصادی ایران و روسیه از نظر ارزش اقتصادی آنقدر گسترده نیست که روس ها نتوانند آن را فدای منافع کلان تر خود با غرب کنند. ضمن آنکه مناسبات اقتصادی ایران و روسیه با وجود سر و صداهای زیادی که صورت گرفته، هنوز پیشرفت چندانی نداشته و عملا نمی توان گفت مولفه تعیین کننده ای در این رابطه باشد.

روسیه می داند که طرف اصلی دعوا در مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا هستند. در صورتی که این دو به توافق برسند عملا مواضع دیگر اعضا نقش چندانی نخواهد داشت. حال چگونه می خواهد از برگ ایران در معادله هسته ای علیه غرب استفاده کند؟

به طور حتم نمی توان منفعت کوتاه مدتی برای روسیه در نظر گرفت. گرچه طبیعتا ممکن است روسیه در چارچوب و متن دیگری منافع و ضررهایی را برای خود در بحث توافق احتمالی بین ایران و آمریکا در نظر بگیرد.  بنابراین نفع روسیه در قطع شدن روند مذاکرات نیست. بحث روس ها فشار به آمریکاست، زیرا برای آمریکا و به خصوص شخص اوباما به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای حائز اهمیت است. به همین دلیل آمریکا با استفاده از نوع همکاری با روسیه و سایر اعضا ناگزیر به دنبال کردن روند مذاکرات است. روسیه نیز از این منظر قصد فشار آوردن بر آمریکا را  دارد تا اینکه بتواند مانع از اعمال تحریم های بیشتر علیه خود شود.