بهار عربی در تونس نه بازنده داشت و نه برنده

 پس از سه سال درگیری در خیابان ها، تونسی ها در نهایت پای صندوق های رای رفتند و دولت این کشور به طور رسمی به دولتی دموکرات تبدیل شد و می توان گفت بهار عربی در نهایت در یک کشور نتیجه ای مثبت داشت.

 با این حال، دولت دموکراتیک تونس نتیجه یک انقلاب محسوب نمی شود و احتمالا با اصلاحات گسترده پیش خواهد رفت و دولت از ترکیبی از اعضای رژیم قبلی، اسلام گرایان و شمار اندکی از احزاب چپگرا و اتحادیه های تجاری تشکیل خواهد شد. به عبارت دیگر، ناآرامی های سال ۲۰۱۱ به ظهور احزاب و یا جنبش های جدید منجر نشد و جوانانی که نقشی موثر در تظاهرات ایفا کرده بودند، در حاشیه قرار گرفتند. با این حال، روند انتقال قدرت در تونس به نوعی موفقیت آمیز محسوب می شود.

نه بازنده ای وجود داشت و نه برنده ای

در انتخابات اخیر پارلمانی و ریاست جمهوری در تونس نه حزب اسلامی النهضت آشکارا به پیروزی رسید و نه حزب ندای تونس؛ ندای تونس ائتلافی گسترده است که تنها با هدف شکست دادن حزب النهضت شکل گرفت. باجی السبسی موسس حزب ندای تونس با کسب ۵۵.۶ درصد از آرا، در انتخابات ریاست جمهوری این کشور پیروز شد. حزب وی در انتخابات پارلمانی ۳۷ درصد آرا و کنترل ۸۹ کرسی از مجموع ۲۱۷ کرسی پارلمانی را کسب کرد. اما این پیروزی ها برای به حاشیه کشاندن حزب النهضت کافی نبودند و ندای تونس امیدوار بود قدرت بیشتری به دست آورد. حزب النهضت در انتخابات پارلمانی موفق به کسب ۲۷ درصد از آراء و کنترل ۶۹ کرسی در پارلمان شد و در چنین شرایطی اگر حزب ندای تونس بخواهد کابینه ای تشکیل دهد که از حمایت اکثریت برخوردار باشد، نمی تواند حزب النهضت را نادیده بگیرد. مذاکرات برای تشکیل دولت جدید در تونس هنوز آغاز نشده، اما نمونه ای از تقسیم قدرت بین دو حزب پیش تر توسط پارلمان صورت گرفته است. دو حزب ندای تونس و النهضت پیش تر توافق کردند محمد الناصر از حزب ندای تونس رئیس مجلس و عبدالفتاح مورو از حزب النهضت نائب رئیس مجلس باشند که این مسئله لزوم تقسیم قدرت را بین دو حزب نشان می دهد.

نتیجه انتخابات ریاست جمهوری نیز یک پیروزی تمام عیار برای السبسی محسوب نمی شود. منصف المرزوقی رئیس جمهور موقت تونس موفق شد ۴۴.۳ از آراء را کسب کند که با توجه به محبوب نبودن و سابقه رفتارهای تحریک آمیز المرزوقی، نتیجه ای چشمگیر برای وی محسوب می شود. با این حال، نتیجه انتخابات پارلمانی برای حزب کنگره برای جمهوری، حزب المرزوقی، شکست سنگینی بود چرا که شمار کرسی های تحت کنترل این حزب در پارلمان از ۲۹ کرسی در سال ۲۰۱۱، در انتخابات اخیر به چهار کرسی کاهش یافت.

به نوعی می توان گفت در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی، تونسی ها به یک میزان به نفع و یا علیه یک حزب رای داده اند. ندای تونس بیشتر از اینکه برنامه ای شفاف و یا هویتی مستقل برای خود داشته باشد، جایگزینی برای النهضت است. در واقع، پیام اصلی ندای تونس این بود که تنها حزبی است که می تواند جایگزین النهضت شود. از سوی دیگر، بیشتر افرادی که به المرزوقی رای داده بودند، خواستار ریاست جمهوری مجدد وی نبودند، بلکه تلاش داشتند از پیروزی السبسی در انتخابات جلوگیری کنند.

نتایج انتخابات احزاب را وادار می سازد با یکدیگر همکاری کنند که این مسئله بهترین تضمین برای دموکراتیک ماندن تونس است. با این حال، هیچ تضمینی وجود ندارد که دولت جدید تونس بتواند اصلاحات مورد نیاز را به خوبی به اجرا گذارد. محیط سیاسی تونس با تعدد احزاب همچون اسلام گرایان، سیاستمداران رژیم قبلی و چپگرایان مواجه است که همه آن ها به اندازه ای در جامعه نفوذ دارند که بتوانند به مبارزه با یکدیگر برخیزند. در چنین شرایطی، دموکراسی بیشتر یک ضرورت و الزام است تا اینکه انتخابی آزادانه باشد. ندای تونس که در تبلیغات انتخاباتی اعلام کرده بود النهضت باید فعالیت خود را متوقف کند چون تونس را به دوران سیاه باز می گرداند، اکنون مجبور است با همکاری همین حزب دولت جدید را اداره کند. مقامات ندای تونس تاکنون تشکیل یک ائتلاف با حزب اسلامی النهضت را رد، اما تایید کرده اند همکاری هایی میان اعضای دو حزب وجود خواهد داشت و احتمالا چندین وزیر از میان اعضای النهضت انتخاب خواهند شد. حزب النهضت که در ماه مارس ۲۰۱۳ مجبور شد دست از کنترل دولت بکشد و نگران حذف شدن از فضای سیاسی در صورت پیروزی حزب ندای تونس در انتخابات ریاست جمهوری بود، اکنون نقشی اصلی در دولت تونس ایفا می کند.

استمرار و تحول

دموکراسی نوظهور در تونس جدایی انقلابی این کشور از گذشته آن نیست. به سختی می توان چهره هایی جدید در میان سیاستمداران تونس دید. در واقع، بسیاری از سیاستمداران کنونی تونس افرادی مسن و کارکشته هستند که برای چندین دهه در فضای سیاسی این کشور فعالیت کرده اند. السبسی رئیس جمهور جدید تونس مردی ۸۸ ساله است و دوران ریاست جمهوری حبیب بورقیبه در سال های ۱۹۵۹ تا ۱۹۸۷، در سمت های مهمی فعالیت کرده است. راشد الغنوشی بنیانگذار و رئیس کنونی حزب النهضت ۷۳ سال دارد. الناصر رئیس مجلس ۸۰ ساله است و یکی از اعضای کابینه دولت بورقیبه بوده است. مورو نایب رئیس مجلس که به نسبت جوان ترین این سیاستمداران محسوب می شود، ۶۶ ساله است.

اگرچه همه چهره های سیاسی فعال در گذشته بار دیگر روی کار آمده اند، اما تونس ظهور مجدد رژیم گذشته را شاهد نخواهد بود. آنچه که اکنون در تونس رخ می دهد بیشتر نوعی «بورقیبه گرایی» است، چرا که سابقه بیشتر سیاستمداران روی کار آمده به دوران ریاست جمهوری بورقیبه بر می گردد. السبسی به طور موفقیت آمیزی چهره یک رهبر دموکرات را از بورقیبه در ذهن مردم تونس ترسیم کرد؛ در حالی که در واقعیت بورقیبه برای نزدیک به سه دهه مستبدانه در تونس حکومت کرده بود.

حزب النهضت نیز به طور عمده توسط رهبرانی - از جمله الغنوشی و مورو- اداره می شود که در سال ۱۹۸۱ این گروه را تشکیل دادند. بسیاری از آن نسل برای مدتی طولانی زندانی و یا تبعید شده بودند، اما النهضت در جنبش سال ۲۰۱۱ بار دیگر به عنوان یکی از پیشروان در جنبش ظهور یافت.

حزب چپگرا نماینده فدراسیون اتحادیه کارگری و جبهه محبوب محسوب می شود که باز هم اعضای آن سیاستمداران قدیمی با نقش های سیاسی جدید هستند. فدراسیون اتحادیه کارگری در سال ۲۰۱۱ نقش موثری در انتقال اعتراضات محلی در شهرهای کوچک به شهرهای اصلی و تبدیل این اعتراضات به جنبشی کشوری ایفا کرد.

در مقابل گروه های سیاسی جدید که در دوران بهار عربی در تونس ظهور یافتند، دوام چندانی نیافتند. سومین حزبی که بیشترین کرسی ها را در پارلمان تونس کسب کرد، بیشترین حمایت را با کمک موسس و رهبر خود به دست آورد که تاجری موفق و مالک یکی از تیم های بزرگ فوتبال در تونس بود. همانند بسیاری از احزاب فعال در زمان انتخابات سال ۲۰۱۱ که در سال ۲۰۱۴ اثری از آن ها نبود، احتمال حذف شدن این حزب در انتخابات آتی تونس نیز بسیار است.

اما طرفداران بورقیبه، اسلام گرایان و چپگرایان در تونس و در تاریخ این کشور ریشه دارند. چالش کنونی برای آن ها یافتن راهی است که بتوانند با همکاری یکدیگر کابینه تشکیل دهند و دولت جدید را در تونس اداره کنند.