آیا امپراتوری بریتانیا در خلیج فارس احیا می‌شود؟

چندی پیش اعلام شد که بریتانیا درصدد احداث پایگاه نظامی در خاورمیانه است. سایت خبری ورلد تریبیون نیز به نقل از از مقام های انگلیسی خبر داده بود ارتش بریتانیا به دنبال انتقال تجهیزات از افغانستان به متحدانش در شورای همکاری خلیج فارس است.

گفته شده دلیل این امر استقرار نیروها در مکانی است تا با در اختیار داشتن زمان طولانی و شرایطی با آب و هوای بسیار گرم به آنها آموزش داد. آیا هدف انگلیس تنها آموزش نیروهای نظامی است یا این کشور هوای بازگشت به خلیج فارس به طور دائم را دارد؟ انگلیس پس از حضور در کنار آمریکا در افغانستان و عراق، اینک خط خود را جدا کرده و به بحرین رفته که در حال حاضر با چالش های فرقه ای داخلی و حکومتی مواجه است. دکتر علیرضا موسوی زاده، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل انگلیس در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی به چرایی حضور دوباره انگلیس در خلیج فارس می پردازد.

بازگشت انگلیس به خلیج فارس تکرار تاریخ حضور این کشور در خلیج فارس است. آیا باز شاهد ظهور استعمار انگلیس در سال 2014 خواهیم بود؟

باید واژه استعمار را از لغتنامه خط بزنیم. امپراتوری انگلیس بعد از جنگ جهانی دوم منحل شد. انگلیس اکنون به عنوان کشور درجه سه از نظر اقتصادی بعد از فرانسه و آلمان منافعش را در چارچوب روابط خاص خود با آمریکا تعریف کرده است. این منافع به طور رسمی از جنگ جهانی دوم تا به امروز به وجود آمده است. بقای انگلیس بر مبنای تجارت است. البته کشورهای غربی دیگر نیز اینگونه هستند اما این مساله برای انگلیس بیشتر صدق می کند. رابطه دیرینه انگلیس با خاندان های حکومتی در بحرین و همچنین رابطه با هند، باعث حضور دوباره انگلیس شده است. این سابقه دیرینه موجب شده تا قراردادهای همکاری در خصوص ایجاد پایگاه های نظامی و دیگر موارد داشته باشد. باید یادآوری کرد که انگلیس امروز، انگلیس 1971 که از خلیج فارس رفت نیست؛ این یک شروع تازه است.

چرا بحرین تبدیل به پایگاه نظامی انگلیس می شود؟

علت انتخاب بحرین به دلیل ناامنی های منطقه بود که در بحرین نیز وجود دارد. در بحرین مساله شیعی و سنی است. از طرفی بحرین حاضر است از لحاظ نظامی و ایجاد پایگاه به انگلیس کمک کند. برای انگلیس اولویت اول مسایل اقتصادی و سپس سیاسی است بنابراین از لحاظ مالی برای انگلیس به صرفه است.

بعد از خروج انگلیس در سال 1971 بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس اعلام استقلال کردند. حال بازگشت دوباره انگلیس چه پیامدهایی برای کشورهای خلیج فارس خواهد داشت؟

استقلال کشورها در جای خود. انگلیس خود را رقیبی برای آمریکا در منافع خلیج فارس می داند. زمانی که انگلیس ابرقدرتی در خلیج فارس بود، آمریکا را رقیبی می دانست که در حال دخالت در امور بود. بعد از ورشکستگی تصمیم گرفت از لحاظ مالی زیر چتر آمریکا برود. دیدگاه ها نسبت به انگلیس همواره بر مبنای تئوری توطئه است. هرگاه صحبت از بازگشت انگلیس می شود، تصور احیای امپراتوری بریتانیا را دارند. این در اذهان عوام توهم ایجاد می کند. واقعیت بازگشت را خود انگلیس و کشوری که با او قرارداد می بندد، می دانند. بازگشت انگلیس به مسایل امنیتی مربوط می شود.

تا چه میزان چرخش های اجتماعی و ظهور بهار عربی و به خصوص داعش در منطقه بر حضور مجدد انگلیس در خلیج فارس اثرگذار بوده است؟

وقتی می خواهید فعالیت تجاری داشته باشید و دیدگاه اقتصادی دارید، ثبات برای شما مهم است. تا ثبات نباشد، نمی توانید تجارت کنید. خلیج فارس بازار خوبی برای کشورهای غربی است، اما بی ثباتی در آن به این مساله دامن می زند. همین مساله موجب شده تا آمریکا دیدگاه خود را از خاورمیانه به آسیای شرقی معطوف کند. شما هر کجا منافع اقتصادی دارید باید امنیت داشته باشید. برای انگلیس امنیت در خلیج فارس مهم است.

گفته شده خروج نیروهای انگلیس از افغانستان و حضور آنها در خلیج فارس مقرون به صرفه تر از بازگشت آنها به کشورشان است؛ چرا مقرون به صرفه است؟

برای آنکه هزینه پایگاه های انگلیس را بحرین می پردازد.

آیا حضور انگلیس در خلیج فارس پیامد فعالیت گروه های تندرو و رادیکال و بازگشت آنها به کشورهایی مانند عربستان است؟

شرایط خاورمیانه متغیر و متاثر از خلا بعد از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد است. ضمن آنکه اتفاقاتی نیز پس از جنگ افغانستان و عراق به وجود آمده که برخی گروه ها از جمله داعش و طالبان از آن سوءاستفاده کردند. بنابراین شرایط شناور است. با این حال دید و برخورد انگلیس با سیاست بین الملل عمیق تر و پر تجربه تر از آمریکا است. انگلیس کاری نمی کند که شرایط خود، منطقه و خلیج فارس را بحرانی تر کند.

گفته شده انگلیس با این کار می خواهد حمایت خود از کشورهای متحدش را نشان دهد؛ اما به  نظر می رسد انگلیس می خواهد به  ذخایر ارزی عظیم به وسیله تجهیز نیروهای خلیج فارس، آموزش آنها و قراردادهای دیگر نظامی دست یابد تا بتواند بدهی های خود را جبران کند. آیا این مساله می تواند به انگلیس کمک کند و اساسا تا چه حد این گمانه قابل پذیرش است؟

ملاحظاتی که انگلیس برای حضور در بحرین دارد، اقتصادی است. تجارت، مسایل بانکداری و فروش سلاح از جمله این موارد است. بنابراین تا وقتی برایش مقرون به صرفه نباشد، دست به چنین کاری نمی زند.

انگلیس مدعی است نزدیک به 160 هزار تبعه این کشور در خلیج فارس وجود دارد و در صورت ایجاد بحران باید از آنها حمایت کند، آیا چنین توجیهی برای حضور قابل پذیرش است؟

نه. برای انگلیس توجیه بزرگتری وجود دارد. پیش از این هم اتباع انگلیس در منطقه حضور داشتند. نگاه انگلیس کلان تر است. مساله امنیت و ثبات است. شرایط کنونی برای انگلیس با دوران جنگ سرد متفاوت است. در زمان جنگ سرد، دیگر هندوستان برای انگلیس مهم نبود، در عین حال بودن در کانال سوئز برای این کشور هزینه بر بود. اکنون دیگر آن شرایط نیست. به همین دلیل ممکن است انگلیس نسبت به ایران کمی ملاحظاتی داشته باشد. برای همین باید برای امنیت تدارکات جدیدی در نظر گرفت و اینکه از نظر مالی نیز انگلیس هزینه نمی کند.

سیاست انگلیس در قبال خلیج فارس را تا چه حد می توان تغییری نسبت به گذشته دانست؟ و اساسا تغییری صورت گرفته است؟

منافع انگلیس سپری در قبال روسیه و فرانسه بود. از طرفی مسایل نفت ایران هم مطرح بود. اما پس از ملی شدن صنعت نفت و استقلال هند، دلیلی برای حضور انگلیس در خلیج فارس وجود نداشت. این برای انگلیس یک بن بست بود. در حال حاضر 30 درصد نفت غرب از خلیج فارس تامین می شود.

آیا انگلیس می خواهد نقشی پیشرو در میان کشورهای اروپایی – و غربی – در خلیج فارس داشته باشد، در حالی که تنش های پیش آمده ممکن است چالش هایی را برای انگلیس ایجاد کند به خصوص اینکه تنش ها در حال تبدیل شدن به فرقه گرایی مذهبی است؟

همه کشورهای مطرح اروپایی از جلمه فرانسه و آلمان در حال رقابت در خلیج فارس هستند. این چالش برای همه آنها وجود دارد. اما انگلیس کشوری است که نسنجیده وارد نمی شود. به نظر می رسد شرایط را سنجیده است. اگر پیشرو نباشد حداقل در حد دیگر کشورهای غربی خواهد بود.

آیا حضور انگلیس می تواند به نوعی به درخواست آمریکا صورت گرفته باشد؟ چرا که آمریکا به دنبال جایگزینی مطمئن برای خود است که می خواهد از این منطقه خارج شود.

شرایط انگلیس با آمریکا قابل مقایسه نیست، از طرفی انگلیس دیدگاه مثبتی نسبت به آمریکا ندارد زیرا آمریکا امپراتوری انگلیس را منحل کرد. آمریکا با اهرم مالی بر روی انگلیس فشار آورد تا ابتدا استقلال هند را بپذیرد و در ادامه استقلال دیگر مستعمرات را به رسمیت بشناسد. آمریکا خود را با زور وارد حوزه و بازار انگلیس کرد. دیدگاه انگلیس نسبت به آمریکا دیدگاه یک رقیب است. انگلیس می خواهد خلیج فارس را حوزه سیاسی و اقتصادی خود ببیند. اگر هم آمریکا خواسته باشد، انگلیس در چارچوب روابط خاص، مقرون به صرفه بودن و منافع خود بازگشته است.

تا چه حد حضور انگلیس متوجه ایران است؟ آیا ایران سهمی در معادلات امنیتی – نظامی انگلیس برای حضور در خلیج فارس دارد؟

ایران کشوری مستقل نسبت به زمان قبل از انقلاب است. قبل از انقلاب ایران حوزه نفوذ بود. اما اکنون یک قدرت منطقه ای است. انگلیس خود را به ایران نسبت به آمریکا نزدیکتر می بیند. 36 سال است که آمریکا به دلایل مختلف در ایران سفارت ندارد اما انگلیس جز در مقاطعی کوتاه سفارت داشته است. رویکرد انگلیس به ایران سازش است نه مقابله.

جایگاه بحرین در معادلات امنیتی- نظامی انگلیس چیست؟ با توجه به درگیری های داخلی بحرین و مساله فرقه گرایی که در این کشور در حال روی دادن است.

یکی از عوامل جذب انگلیس به بحرین، مساله ناامنی است. در روابط بین الملل منافع حرف اول را می زند. با توجه به دیدگاه تجاری انگلیس در خلیح فارس مساله ثبات در بحرین حائز اهمیت است. از طرفی انگلیس کمک هایی در خصوص تجهیز نیروهای پلیس بحرین برای برخورد با معترضان کرده است.

آیا این برداشت ممکن است به وجود آید که حضور انگلیس در بحرین به منظور حمایت از نیروهای حکومتی و عربستان در مقابله با شیعیان است؟

به صورت مستقیم نه، زیرا به اختلافات دامن می زند. اما این حضور به خاطر حفظ منافع است. در حال حاضر انگلیس و آمریکا در رابطه با خاندان سلطنتی درمانده هستند. از یک طرف رفتار آنها را تایید نمی کنند و از طرف دیگر نمی خواهند آنها را به سمت پرتگاه هول دهد، زیرا منافع آنها در بحرین عمیق تر است. در حال حاضر پایگاه پنجم آمریکا در بحرین بوده و انگلیس نیز منافع اقتصادی و رابطه دیرینه ای دارد. بنابراین سعی می کند به مسایل داخلی دامن نزند. به خصوص اینکه احساسات شیعیان را جریحه دار کند، از طرفی نمی خواهد با این کار با ایران درگیر شود.