دستیابی به توافق سیاسی محور مذاکرات ژنو

پس از دو روز مذاکره فشرده میان ایران و آمریکا در سطح معاونان وزرای خارجه، عباس عراقچی، سپرست هیات مذاکره کننده ایران اعلام کرد که «مذاکرات بسیار مفصلی با هیات آمریکایی داشتیم. این‌ها به عنوان مقدمه‌ای برای مذاکرات روز چهارشنبه که با کل 1+5 انجام می‌شود، خواهد بود.»

نخستین دور مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا پس از تمدید 7 ماهه گفتگوها برای رسیدن به توافق جامع از روز دوشنبه با مذاکره دوجانبه ایران و آمریکا در شهر ژنو سوئیس آغاز شد.

در دو روز گذشته تمرکز دو طرف بر فراهم کردن مقدمات جهت ورود به مذاکرات به منظور رسیدن به توافق سیاسی بود؛ توافقی که بر پایه موافقت ایران و 1+5 در آخرین دور مذاکرات هسته ای در وین قرار شد که در کمتر از 4 ماه حاصل شود.

بر اساس آنچه ناظران اعلام کردند عدم حصول توافق جامع و نهایی تا ضرب الاجل تعیین شده پیشین یعنی سوم آذر ماه چارچوب پیچیده چندجانبه مذاکرات و تصمیم نادرست برای از بین بردن همزمان مسائل فنی و سیاسی بود که در روزهای پایانی مذاکرات ایران و گروه 1+5 سرعت روند مذاکرات را کاهش داد.

بر اساس تازه ترین گزارش گروه بین‌المللی بحران، درباره مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 «مذاکرات برنامه اقدام مشترک این حقیقت را روشن کرد: اغلب مذاکرات بین تهران و واشنگتن از طریق یک واسطه دو جانبه صورت پذیرفت. مذاکرات جامع، برخلاف مذاکرات برای برنامه اقدام مشترک، عمدتا در چارچوبی چندجانبه پیگیری شد که دربردارنده تعداد زیادی از بازیگران با منافع متضاد بود. برنامه اقدام مشترک که یک توافق سیاسی بود، نتیجه سه ماه مذاکره بود؛ تنها بعد از انعقاد آن بود که مذاکره‌کنندگان وارد جنبه‌های فنی شدند که دو ماه دیگر به طول انجامید. اما در مذاکرات جامع، تا هنگام آخرین دور مذاکره تلاش شد تا به سوالات سیاسی و موارد فنی همزمان پاسخ داده شود که این امر موجب کاهش تمرکز و طولانی شدن روند مذاکره شد.»

بر این اساس دو طرف با پی بردن به اشتباهات گذشته تصمیم گرفتند که چارچوب جدیدی با تغییر در شکل و محتوایی مذاکرات تعیین کنند.

در چارچوب جدید مذاکرات تغییر شکلی عبارت بود از حذف واسطه از مذاکرات دو جانبه ایران و آمریکا. در گذشته هر مذاکره ای که میان ایران و آمریکا برگزار می شد با حضور واسطه ای شامل اشتون و یا معاون او بود.

تغییر محتوایی هم این بود که دو طرف تصمیم گرفتند که در دوره جدید مذاکرات ابتدا بایدها و نبایدهای اساسی سیاسی خود را برای دستیابی به توافق، واضح‌تر از هر زمان دیگری اعلام کنند تا پس از حصول توافق سیاسی، گفتگوها درباره توافق جامع و نهایی که شامل توافق فنی می شود را آغاز کنند.

در دوره پیش از ورود به گفتگوهای فنی و تلاش برای رسیدن به توافق جامع، ضروری است که دو طرف به درک دقیق و درستی نسبت به خطوط قرمز یکدیگر پیدا کنند که بر پایه گزارش گروه بین المللی بحران ایران دو خط قرمز دارد: اول، شناسایی حق ایران برای غنی‌سازی در سطح صنعتی، دوم، اینکه اعطای هر امتیاز غیرقابل برگشت از سوی ایران، همراه با اقدامات متناسب غیرقابل بازگشت در خصوص تحریم‌ها، خصوصا لغو تحریم‌ها و نه تعلیق از سوی طرف مقابل باشد.

خطوط قرمز 1+5، هم تاکید بر عدم اعطای آستانه گریز کمتر از یک سال به ایران و همچنین- از آنجا که کشورهای 1+5، تحریم را قدرتمندترین اهرم فشار خود می‌دانند- باقی گذاشتن ساختار تحریم‌ها– حتی در صورت تعلیق آنها - در مدت زمان توافق جامع است.

بر این اساس همچنان مانع اصلی دستیابی به توافق جامع و نهایی، حجم و میزان برنامه غنی‌سازی ایران و نحوه از میان برداشتن تحریم‌ها است.

هر چند امروز سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه اختلاف دیگری را هم به فهرست اختلافات دو طرف افزود و مدعی شد که رآکتور آب سنگین اراک و تحریم‌های ایران یکی از اصلی‌ترین موارد حل نشده در مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 هستند.

در هر حال چه دو مورد اختلافی اساسی و چه سه مورد با توجه به اینکه بخش عمده ای از این اختلافات مربوط به طرف های اصلی مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 یعنی ایران و آمریکا بود در دو روز گذشته دو طرف تلاش کردند تا به مقدمات حصول توافق سیاسی را فراهم کنند.

البته بر اساس آنچه که محمد جواد ظریف امروز در نشست مشترک خبری با همتای ترک خود اعلام کرد ایران مذاکرات هسته ای را تنها با آمریکا نمی داند.

او افزود: ما مذاکرات مستمرى با اعضاى گروه 1+5 داریم اما چون با آمریکا روابطى نداریم با این کشور فقط در حاشیه مذاکرات 5+1 مذاکره می‌کنیم.

پیش تر فرارو در گزارشی تاکید کرده بود که همانطور که تیم مذاکره کننده هسته ای تمرکز خود را معطوف به حل و فصل اختلافات با آمریکا کرده است باید توجه ویژه ای هم به رفع اختلافات با سایر کشور عضو گروه 1+5 از جمله فرانسه کند تا دستیابی به توافق دچار تاخیر نشود.

امروز هم پیش از آغاز مذاکرات معاونان ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 دیدارها دوجانبه ای هیات مذاکره کننده ایران با هیات های فرانسه، روسیه و چین داشت. مذاکرات یک روزه امروز ایران و 1+5 در ادامه مذاکرات دو جانبه ایران با آمریکا بر دستیابی به توافق سیاسی متمرکز خواهد بود.

مذاکرات امروز احتمالا آخرین مذاکرات هسته ای در سال 2014 میلادی خواهد بود.