جوابیه سازمان انرژی اتمی به تابناک در باره توافق با روسیه + توضیح

سازمان انرژی اتمی با ارسال پاسخی برای تابناک در باره توافقات اخیر هسته‌ای با دولت فدراتیو روسیه، از محتوای توافق با طرف روس دفاع کرده و برای اثبات کیفیت کار خود، خواستار مقایسه اسناد امضاء شده ایران با روسیه و قراردادهای دیگری که روسیه با دیگر کشورها به امضاء رسانیده شده است!

اداره کل دیپلماسی عمومی و اطلاع رسانی معاونت امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی ایران از طرف این سازمان که پیش از این در موارد متعددی ترجیح داده بود انتقادات یا طرح سوال در باره توافقات با طرف روس را نادیده گرفته و بی‌پاسخ بگذارد، در پاسخ به مطلب منتشره در تابناک با عنوان "آیا باید در برابر این تعهدات هسته‌ای داده شده به روس‌ها سکوت کرد؟" در تاریخ 9 آذرماه نوشته:

1- گزارش تهیه شده در تابناک در واقع فقط به بخشی از توافقات میان ایران و روسیه اشاره نموده و ناقص است. علاوه بر سندی که در این گزارش مورد ایراد واقع شده، سند دیگری تحت عنوان یادداشت تفاهم گسترش همکاری‌های صلح‌آمیز میان ایران و روسیه به امضاء رسیده است که جزئیات آن به طور دقیق مشخص می‌باشد و ترجمه فارسی آن در سایت سازمان انرژی اتمی ایران در دسترس عموم قرار گرفته است.

2- سند اشاره شده در گزارش به امضاء آقای دکتر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و سرگئی ولادیلنوویچ کرینکو رئیس شرکت روس اتم روسیه رسیده است که در این گزارش به اشتباه سرگئی کیسلیاک رئیس روس اتم معرفی شده است. همچنین این سند به امضاء دکتر احمدیان معاون نیروگاهی سازمان انرژی اتمی ایران و همتای روسی ایشان رسیده است که این موضوع مغفول واقع شده است.

3- نویسنده به تعهد مادام‌العمر نیروگاهی روسیه برای تأمین سوخت نیروگاه‌های مورد اشاره در سند ایراد گرفته است در حالیکه این موضوع نقطه قوت این قرارداد بوده و ارتقاء صنعت هسته‌ای کشور و امنیت بهره‌برداری از نیروگاه‌های مذکور (در درازمدت) را تضمین می‌نماید‌. ضمن اینکه تعهد طرف روسی در تأمین مادام‌العمر سوخت هسته‌ای نیروگاه‌های مذکور ناقض حق ایران در استفاده از منابع سوخت غیر روسی از جمله سوخت تولید داخلی نمی‌باشد. نکته مهم دیگری که در مطلب منتشره به آن اشاره نشده است امضاء همزمان یادداشت تفاهم همکاری در زمینه تولید سوخت نیروگاهی یا اجزاء آن در داخل خاک ایران است که می‌تواند موجب تقویت توانمندی داخلی در چرخه سوخت و ایجاد اطمینان بیشتر در امنیت تأمین سوخت نیروگاه‌های اتمی کشور شود.

4- در رابطه با بازگردان سوخت مصرف شده به روسیه سازمان انرژی اتمی ایران در حال حاضر در برنامه‌های کوتاه و میان مدت خود، طرحی برای بازفرآوری سوخت مصرف شده هسته‌ای ندارد. دلیل این سیاست جنبه‌های اقتصادی و ایمنی مربوط به نگهداری از سوخت مصرف شده کشور می‌باشد که در حقیقت نگهداری از پسماندهای دارای رادیواکتیو با تشعشع بالاست. توضیح اینکه کشورهایی که اقدام به بازفرآوری سوخت مصرف شده می‌نمایند سرمایه‌گذاری بالایی در این زمینه نموده و همچنین پسماند بسیار زیادی دارند که انجام بازفرآوری را از نظر اقتصادی توجیه می‌نماید.

5- هر کشور دارای تأسیسات هسته‌ای مسئولیت‌هایی بر عهده دارد که یکی از آن مسئولیت‌ها، مسئولیت مدنی می‌باشد که در حقیقت تأمین خسارت شخص ثالث داخلی و خارجی است. این مسئولیت در کنوانسیون وین بر عهده بهره‌بردار و کشور دارنده تأسیسات است. چنانچه ایران عضو این کنوانسیون می‌بود نیازی به طرح چنین موضوعی در پروتکل نبود، توضیح اینکه اگر قرارداد ساخت نیروگاه بین ایران و هر یک از کشورهای غربی نیز منعقد گردد، باز هم مسئولیت مدنی بر عهده کشور بهره‌بردار می‌باشد. لازم به یاداوری است که پیوستن ایران به این کنوانسیون هم‌اکنون در دست بررسی بوده و چنانچه جمهوری اسلامی ایران به این کنوانسیون بپیوندد این بخش از پروتکل به خودی خود منتفی خواهد گردید.

مسئولیت مدنی برای دارندگان صنعت در مقابل اشخاص ثالث، چیزی شبیه بیمه‌های شخص ثالث برای اتومبیل‌ها بوده و وضعیت کنونی بین‌الملل این نوع مسئولیت را بر عهده مالک گذاشته است، همانگونه که مسئولیت بیمه نمودن شخص ثالث اتومبیل بر عهده مالک است و راننده هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال آن ندارد. همه کشورهای عضو کنوانسیون وین از جمله کشورهای غربی می‌بایست این ملاحظات را رعایت کنند و درج ملاحظات مشابه در تفاهم‌نامه با آنها به لحاظ بین‌المللی ضرورت خواهد داشت. این نوع مسئولیت را در سطح بین‌المللی مسئولیت مطلق (absolute liability) می‌نامند.

6- لازم به توضیح است که بسته اسناد توافق شده با روسیه شامل پروتکل مذکور، یادداشت تفاهم در زمینه همکاری ایران و روسیه در زمینه تولید سوخت در خاک ایران و اسناد قرارداد دو نیروگاه پس از ماه‌ها مذاکرات سنگین و فشرده با هماهنگی نهادهای مسئول کشور از جمله وزارت خارجه و معاونت حقوقی ریاست جمهوری به گونه‌ای که منافع جمهوری اسلامی ایران را به نحو شایسته تأمین می‌نماید، امضاء گردیده است و این مهم در صورت مقایسه اسناد امضاء شده ایران با روسیه و قراردادهای دیگری که روسیه با دیگر کشورها به امضاء رسانیده بخوبی مشهود بوده و نشان از دقت نظر و توجه مسئولین کشورمان در انعقاد چنین قراردادهای مهم و استراتژیک دارد.

در پایان پیشنهاد می‌شود چنانچه ابهامی از طرف آن رسانه محترم مطرح است قبل از انتشار مطالب از طریق طرح سئوال و مشورت با مدیران این سازمان نسبت به رفع ابهام اقدام گردد تا مطالبی که در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد از ایقان و انسجام بالا برخوردار باشد.

توضیح

1- این که سازمان انرژی اتمی به یکی از انتقادات فراوان افکار عمومی در باره چارچوب توافقات هسته‌ای دو دهه اخیر با دولت روسیه پاسخ داده است را باید به فال نیک گرفت. جای خوشحالی دارد که دو سند مورد اشاره تابناک، به عنوان تنها اسناد از حجم انبوه اسناد مختلف همکاری‌های هسته‌ای با روسیه این بار به زبان فارسی منتشر شده است. امید این است که مانند دیگر طرف‌های همکاری با روسیه که متن کامل توافقات خود با روسیه را منتشر کرده، در مجلس کشورهای خود به تصویب می‌رسانند و برخی جنبه‌های آن از جمله مسائل زیست محیطی را به بحث عمومی می‌گذارند، همه اسناد توافقات ایران و روسیه در این حوزه و طی بیست سال اخیر حداقل منتشر شود.

2- اخراج تبعه اوکراینی خرابکار در تاسیسات هسته‌ای ایران که چندی پیش خبر آن منتشر شد و روشن نشد که آیا برای وی دادگاهی تشکیل شده یا این که با مصونیت‌هایی از جنس مصونیت دیپلماتیک از ایران تنها اخراج شده است، از تازه‌ترین مواردی است که سازمان انرژی اتمی لازم ندید در باره آن پاسخگو باشد.

3- درج نام سرگئی کیسلیاک سفیر فعلی روسیه در ایالات متحده به جای نام سرگئی کیریلنکو رئیس شرکت دولتی روس اتم اشتباهی است که بیشتر رسانه‌های فارسی زبان داخلی و خارجی مرتکب شدند و متاسفانه به خبر تابناک نیز سرایت کرد. اسناد توافقات که در فضای رسانه‌ای و به سه زبان روسی، انگلیسی و فارسی منتشر شده را کیریلنکو از طرف روسیه امضا کرده است، اسناد انگلیسی و روسی را از طرف ایران آقای صالحی و اسناد فارسی را ظاهرا آقای احمدیان امضا کرده‌اند.

4- تعهد روسیه به تامین مادام‌العمر سوخت نیروگاه‌های جدید که در بند سوم پاسخ سازمان انرژی اتمی مورد استقبال قرار گرفته است را می‌توان با توافق با روسیه در باره واحد اول نیروگاه بوشهر مقایسه کرد. اگر متن دقیق آن توافق وجود داشت، مقایسه این دو ممکن می‌شد. سازمان انرژی اتمی حداقل می‌توانست فلسفه این تغییر را توضیح دهد.

5- سازمان انرژی اتمی امضاء همزمان یادداشت تفاهم همکاری در زمینه تولید سوخت نیروگاهی یا اجزاء آن در داخل خاک ایران را مبنای دفاع از توافقات با روسیه دانسته است، جهت یادآوری این که ترکیه که برنامه غنی‌سازی ندارد، علاوه بر امتیاز ساخت تاسیسات تولید سوخت نیروگاهی در خاک این کشور، موضوع انتقال تکنولوژی هسته‌ای را نیز در بند سوم قرارداد (و نه تفاهم) هسته‌ای با روسیه به دست آورده است.

6- سازمان انرژی اتمی از بازگرداندن سوخت مصرف شده در نیروگاه‌هایی که کار ساخت ان حداقل تا ده سال دیگر به پایان نخواهد رسید به دلایل اقتصادی و زیست محیطی دفاع کرده است؛ این را می‌توان در کنار این واقعیت قرار داد که قرارداد دو دهه پیش با روسیه چنین شرطی نداشت، بلکه تعهد ایران به بازگرداندن سوخت مصرفی به روسیه پس از اختلافات فراوان در اواسط دهه 1380 بین دو کشور مورد توافق قرار گرفت. در آن زمان، ایران این استدلال را مطرح می‌کرد که مالک این سوخت مصرفی است زیرا سوخت اولیه را خریداری می‌کند و روس‌ها در مقابل حتی طلبکار بودند که ایران را از شر آلودگی آن خلاص می‌کنند. سوال این است که این بار، روس‌ها سوخت مصرف شده را از ایران خریداری می‌کنند یا این که برای نگهداری از آن از ایران هزینه‌ای دریافت می‌کنند.

لازم به یادآوری است که طبق توافق روسیه و دولت ترکیه، روسها مجبورند برای کسب مجوز بازفرآوری سوخت مصرف شده در ترکیه، قراردادی جداگانه با ترکیه منعقد کنند.

7- سازمان در جوابیه خود مدعی شده است که «هر کشور دارای تأسیسات هسته‌ای مسئولیت‌هایی بر عهده دارد که یکی از آن مسئولیت‌ها، مسئولیت مدنی می‌باشد که در حقیقت تأمین خسارت شخص ثالث داخلی و خارجی است».

این بخش از جوابیه سازمان تلاش کرده است با استفاده از عباراتی مبهم، دو مفهوم بهره‌بردار و کشور محل تاسیسات هسته‌ای را با هم خلط کند.

مساله مهم این است که دعوای حقوقی بر سر این که این مسئولیت بر عهده بهره‌بردار است یا کشور مورد نظر، مدتها در کشورهای غربی مورد توجه قرار داشت تا این که طبق معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی این مسئولیت به سوی بهره‌بردار کانالیزه شد.

این مساله به ویژه از این جهت قابل توجه است که در مورد نیروگاه اول بوشهر، هنوز ایران به طور کامل کار بهره‌برداری از این نیروگاه را به دست نگرفته است. کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی، زمان به دست گرفتن کامل بهره‌برداری به وسیله ایران را سال آینده میلادی دانسته است.

در توافق با روسیه همه مسئولیت‌ها به طور صریح بر عهده ایران گذاشته شده است و قاعدتا حالتی وجود ندارد که مسئولیتی متوجه روس‌ها باشد.

این در حالی است که طبق توافق روسیه و ترکیه، و در شرایطی ترکیه که عضو برخی از این کنوانسیون‌های بین‌المللی نیز نیست، این گونه بیان شده که مسئولیت طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی که ترکیه عضو ان هست و یا خواهد شد و یا بر اساس قوانین داخلی ترکیه تعیین خواهد شد.

8- سازمان انرژی اتمی برای دفاع از توافق با روسیه، خواستار مقایسه این توافق با موارد مشابه یعنی قراردادهای دیگری که روسیه با دیگر کشورها به امضاء رسانیده شده است، کار راحت‌تر شاید این باشد که سازمان اعلام کند، توافق ایران و روسیه، چه برتری نسبت به توافق روسیه و ترکیه دارد.

آیا روسیه مانند مورد ترکیه، سرمایه 20میلیارد دلاری ساخت نیروگاه‌ها را تامین خواهد کرد؟

آیا زمان ساخت نیروگاه‌های جدید در بوشهر کوتاه‌تر از زمان کار در ترکیه خواهد بود؟

آیا شرکت مشترکی بین ایران و روسیه ایجاد خواهد شد که مالیات‌هایی سنگین به دولت ایران بپردازد؟

آیا قرارداد روس‌ها با ایران، به طور مکرر مورد کنترل قوانین داخلی ایران قرار خواهد گرفت؟

مجازات پیمانکار در صورت تاخیر در انجام تعهداتش چه خواهد بود؟