هشدار سعودی‌ها دربارۀ توافق اتمی با ایران

همچنان که گفت و گوهای اتمی میان 1+5 و ایران در وین در جریان است، «سوزان مالونی»، کار شناس مسائل ایران معتقد است پیش بینی برای رسیدن به یک توافق کامل تا پایان مهلت ۲۴ نوامبر تقریبا غیرممکن است. به گفته او متحدان خاورمیانه ای آمریکا به ویژه عربستان سعودی دغدغه های زیادی در مورد حصول به توافقی دارند که در آن تهران همچنان توانایی غنی سازی را برای خود حفظ کند. مالونی معتقد است که عربستان سعودی به اندازه کافی منابع در اختیار دارد تا برنامه بالقوه هسته ای خود را احتمالا با کمک پاکستان پیش ببرد. این در کنار نگرانی های اسرائیل می تواند منتهی به افزایش بی ثباتی ها در منطقه شود.

 

مذاکرات میان 1+5 و ایران در وین در جریان است و مذاکرات به پایان مهلت ۲۴ نوامبر نزدیک می شود، در مورد نتیجه این مذاکرات چه حدس می زنید؟

 

تنها چیزی که می توانیم در این مرحله با اطمینان واقعی بگوئیم این است که پیش بینی برای اتمام کامل فرآیند مذاکرات غیرممکن است؛ به این معنا که توافق کاملی نه امضا می شود و نه مهر و موم و نه اینکه به همه جزئیات آن پرداخته می شود. به بیان ساده در این مرحله برای رسیدن به چنین چیزی خیلی دیر است. توافق باید نوعی بیانیه اصولی یا چارچوب تفاهمی باشد که زمینه ضروری برای ادامه گفت و گو ها جهت پرداختن به همه جزئیات مورد نظر همه طرف ها را باز بگذارد. البته همه این ها همچنان در دسترس هست و اینکه همه طرف ها آشکارا انگیزه ادامه مذاکرات را دارند. انتخاب جایگزین به راحتی می تواند تمدید مذاکرات بدون هیچ گونه توجیه سفت و سخت یا دستاوردهای روشن باشد که البته به لحاظ سیاسی بیشتر مسئله ساز است؛ به ویژه اینکه در آمریکا کنگره جمهوری خواه در اوایل ژانویه قدرت را در قوه مقننه در دست می گیرد که احتمالا می تواند (شکلی از قدرت) در پاسخ به مذاکرات ظاهرا بدون نتیجه گیری واقعی باشد.

 

کمی از تاثیر این مذاکرات بر دوستان منطقه ای آمریکا بویژه عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس بگوئید که در مورد توانمندی های هسته ای ایران نگران اند...

 

از همان ابتدای این فرآیند در اوایل سال گذشته که با امضای توافقنامه موقت با ایران شروع شد، هراس های زیادی در میان بعضی از متحدان سنتی آمریکا در منطقه - کشورهای عرب خلیج و دیگر دولت های سنی در منطقه - درباره هدف این مذاکرات وجود داشت. بعضی از این دولت ها احساس کردند که در جریان مذاکرات با وجودی که مذاکرات تاثیر مستقیمی بر امنیت آن ها داشته است، از گفت و گو ها کنار گذاشته شده اند. آن ها عملا در مورد این نگرانی ها به حرف آمده اند، صدایشان بلند شده است. در ماه های اخیر این نگرانی ها در نتیجه بروز یک بحران امنیتی واقعا جدی که همه طرف ها (آمریکا، ایران و دولت های سنی عرب) را درگیر و نگران کرده است، شدید تر هم شد. البته این بحران امنیتی همان تهدید افراطی های جهادی در قالب دولت اسلامی است که بخش های وسیعی از قلمرو عراق و سوریه را هم اکنون در اختیار خود دارند. آمریکا عملیاتی را شروع کرده است که دربرگیرنده همکاری های نزدیکتر با متحدان سنتی مثل عربستان سعودی برای رویارویی با تهدیدات دولت اسلامی است. اما آنچه از جانب بعضی از مقامات ارشد آمریکایی و از میان بعضی گزارش های منتشر شده از مکاتبات خصوصی اوباما با رهبر عالی ایران، بر می آید واضح است که دولت آمریکا مایل به جدی گرفتن فرصت همکاری با ایران در جریان این بحران است. اتفاقا همین موضوع باعث بروز اختلافاتی میان آمریکا و متحدان سنتی اش در منطقه شده است. حتی ظاهر یک اتحاد آمریکایی با دشمن سنتی واشنگتن و کشورهای عرب بسیار ناخوشایند است.

 

عربستان سعودی عملا جنگ علیه بشار اسد را در سوریه جلو می برد و آمریکا هم در عین حال کار زیادی برای سرنگونی اسد انجام نداده است. آیا این برای سعودی هایی که می بینند ایران عمیقا درگیر پشتیبانی از اسد است، مشکل است؟

 

بله، این ابهام درباره اهداف آمریکا با توجه به وضعیت سوریه باعث شده است که بسیاری از شرکای قدیمی ما در جهان عرب از واشنگتن دل بکنند. نوعی فقدان دیدگاه یا حتی عدم تمایل از سوی دولت اوباما برای کنار گذاشتن جدی اسد وجود دارد و حتی در بیان سطحی از منافع مشترک با ایران که جدی ترین و قدیمی ترین حامی خارجی اسد هست هم رویه روشنی وجود ندارد. همه این ها موجبات نگرانی عربستان سعودی و دیگر کشورهای مخالف اسد است.

 

شما فکر می کنید که سعودی ها علاقمند توسعه توانمندی هسته ای خودشان باشند؟

 

سعودی های به روشنی گفته اند که اگر توافق، تتمه ای از توانایی غنی سازی و تا حدودی مسیر رو به جلوی پیشرفت هسته ای ایران را به رسمیت بشناسد، آن ها احساس می کنند که مجبورند دست به برپایی چنین توانمندی در پادشاهی عربستان بزنند. مشخص است که آن ها منابع و روابط لازم برای انجام چنین کاری را با دیگر دولت های هسته ای مثل پاکستان به عنوان تامین کننده سریع پیشرفت برای رسیدن به توانایی های هسته ای بیشتر دارند. این نوعی مسابقه تسلیحاتی در منطقه است که هیچ کس منتظر آن نیست. برای ثبات بلندمدت منطقه ای و پیامدهای بالقوه محیط زیستی وضعیتی فاجعه بار خواهد بود؛ بنابراین ضروری است که تلاش شود تا به متحدان آمریکا اطمینان داده شود که هر توافقی با ایران دربرگیرنده حفاظت از منافع آن ها و اجتناب از هر گونه نیاز به هر نوع تشدید رقابت های هسته ای است.

 

البته این اشتراک منافع میان اعراب و اسرائیل عجیب است. اسرائیل هم البته همین دیدگاه را دارد که اگر ایران توانایی غنی سازی را حفظ کند، توافق به چشم آن ها اصلا توافق خوبی نخواهد بود، درست است؟

 

از همان مراحل ابتدایی مذاکرات با ایرانی ها، مقامات اسرائیلی اظهارات شدید و غلیظی در مورد حفظ امکان غنی سازی از سوی ایران مطرح می کردند. اینکه این توانایی ایرانی ها خطر غیرقابل قبولی برای امنیت و موجودیت دولت اسرائیل است. البته فکر می کنم در میان مقامات اسرائیلی نیز تنوع دیدگاه وجود دارد، برخی از آن ها از محدودیت های اعمال شده در قالب «برنامه اقدام مشترک» که برنامه اجرایی توافق موقت بود رضایت داشتند. این واقعیت که ایران بسیاری از جنبه های نگران کننده برنامه هسته ای اش را متوقف کرده است، حداقل از دید برخی از تحلیلگران و تصمیم گیران اسرائیلی مثبت است. بنابراین در وضعیت عجیب وغریبی هستیم که در آن حفظ وضع موجود احتمالی مرجح بر یک توافق نهایی با ایران است، به ویژه اینکه اگر اسرائیلی ها این برداشت را داشته باشند که توافق در مورد حفظ توانمندی غنی سازی ایران لحنی آسانگیر دارد.

 

اگر هیچ توافقی بدست نیاید، چه اتفاقی می افتد؟

 

مجموعه ای از شرایطی وجود دارد که جمهوری خواهان آمریکا خیلی سریع به سمت تمرکز بر این مفهوم پیش می روند که توافق حاصل نشدنی است و اگر دو طرف نتوانند به نوعی از بیانیه اصولی یا چارچوب اصولی که شبیه یک توافق نهایی باشد، برسند، این احتمال قوت می گیرد که درخواست هایی مطرح کنند که به شکل متقابل قابل مصالحه نیست. دولت اوباما و شرکای آن در 1+5 به روشنی گفته اند که به ایرانی ها فرمولی داده اند که حافظ منافع ایران است و ایران می تواند طبق آن برنامه صلح آمیز هسته ای خود را حفظ کند. فرمولی که تامین کننده نیازهای عملیاتی این برنامه است و از جنبه های شفاف سازی و دیگر محدودیت های قابل قبول و عقلایی است.

 

آیا ایرانی ها هم طرح مصالحه ای ارائه داده اند؟

 

تا آنجایی که من می دانم خیر، ایرانی ها گزینه جایگزین فوری که بتواند خطوط اولیه جامعه بین المللی را راضی کند، ارائه نداده اند؛ بر یک موضع حداکثری یعنی داشتن ۱۹۰۰۰سانتریفیو‍ژ در مقابل خواست ۴۰۰۰ تایی 1+5 تاکید دارند. اتفاق های بسیاری می تواند می تواند در گفت و گو بیافتد و از مذاکرات اولیه با ایرانی ها می دانیم که اتفاقی نمی افتد تا زمانی که چیزی پیش بیاید که البته این تحرک بزرگی است. اما ما در شرایط بسیار متفاوتی هستیم که در آن ایرانی ها اصلا به آن اندازه ای که از آن ها در جریان مذاکرات انتظار می رفت تحرکی نداشتند و این نسبتا برعکس پیشنهادهای مختلفی بود که در این روز ها می شنیدیم.