توافق هسته‌ای خوب و بد از دید تندروهای آمریکایی

«مذاکرات هسته‌ای ایران: مذاکره برای یک توافق بد؟» عنوان یکی از جلسات استماعی است که در کنگره آمریکا در باره توافق احتمالی هسته‌ای با ایران برگزار شده است. نظرات ماتیو مک‌اینیس از موسسه امریکن اینترپرایز در این باره توصیف نسبتا دقیقی از نگاه محافل داخلی آمریکا به مذاکرات هسته‌ای با ایران و تاثیر آن بر آینده منطقه است.

مک‌اینیس در متن مفصلی که در ادامه امده است، ابتدا به ویژگی‌های توافق خوب برای آمریکا پرداخته است، سپس تلاش کرده رفتار ایران در مذاکرات و ریشه‌های آن را تجزیه و تحلیل کند، بعد از آن خطرات یک توافق بد برای آمریکا را بر شمرده است و در انتها چند مورد را به سیاستمداران آمریکایی توصیه کرده است..

مولفه‌های یک توافق قابل قبول

به اعتقاد تحلیلگر موسسه آمریکایی، علائم موجود از مذاکرات ایران و 5+1 نشان می‌دهد که احتمالا توافق جامع تا مهلت تعیین شده یعنی 24 نوامبر به دست نخواهد آمد. در موضوعاتی مانند غنی‌سازی ایران، جدول زمانی برداشته شدن تحریم‌ها، دوره زمانی رژیم جدید نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران و نیز روش پاسخگویی به آژانس در موضوع جنبه‌های احتمالی برنامه هسته‌ای ایران اختلاف زیادی بین دو طرف وجود دارد.

آن چیزی که محتمل‌تر به نظر می‌رسد، تمدید گفت و گوها همراه با چارچوبی بازبینی شده از توافق جامع نهایی مبتنی بر برنامه اقدام مشترک به دست امده در یک سال موسوم به توافق ژنو پیش خواهد بود.

البته هر دو طرف سیگنال‌هایی از علاقه جدی خود به رسیدن به توافق نشان داده‌اند و همین مساله احتمال رسیدن به توافق در آخرین لحظات را زنده نگاه می‌دارد. چنین وضعیتی برای طرف آمریکایی این مساله را مطرح خواهد کرد که آیا در رسیدن به هدف اعلام شده در جلوگیری از رسیدن ایران به سلاح هسته‌ای موفق خواهد بود یا خیر. شرایط فعلی زمینه‌ساز یک توافق بد است.

بنابراین، توافق خوب یعنی توافقی که واقعا به نفع آمریکا و متحدانش باشد، چگونه توافقی است؟ کانون و محورهای چنین توافقی را می‌توان به زبانی ساده بیان کرد: رژیمی از نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران که مدیریت آن در دست آژانس باشد تا اطمینان حاصل شود که ایران نتواند به سوی سلاح هسته‌ای برود و مکانیزمی روشن برای اعمال مجدد تحریم‌ها در صورت پایبند نبودن ایران به تعهداتش. شکافتن این موضوع به چند مولفه منجر خواهد شد که آمریکا باید در مذاکرات بر آن اصرار داشته باشد:

- طولانی کردن زمان مورد نیاز ایران برای تهیه مواد لازم برای ساخت یک سلاح هسته‌ای با استفاده از ذخایر موجود به شش تا 12 ماه. با فناوری فعلی ایران، این امر بدان معناست که تعداد سانتریفیوژهای ایران با برچیدن و نه جدا کردن آنها از هم به حدود 5هزار ماشین و در حالت ایده‌ال به2هزار دستگاه کاهش یابد. ولی با توجه به این که سانتریفیوژهای ایران در حال توسعه و مدرن شدن هستند، باید روش‌های جدیدی برای تامین این هدف در نظر گرفته شود.

- ذخایر موجود اورانیوم غنی‌شده ایران و به ویژه ذخایری که تا بیست درصد غنی شده و همچنین اورانیوم طبیعی ایران باید کاهش بیشتری بیابد.

- تضمین این که قبل از برداشته شدن همه تحریم‌های مرتبط با مساله هسته‌ای علیه ایران، به سوالات آژانس در باره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران پاسخ داده شود.

- تضمین مسدود شدن مسیر ساخت سلاح هسته‌ای با استفاده از پلوتونیوم

- حفظ و اعمال محدودیت‌ها برای جلوگیری از دستیابی ایران به فناوری‌های ممنوعه هسته‌ای و موشکی

- تضمین این که رژیم بازرسی‌ها کارآمد است و این که دوره این کار طولانی و در حالت ایده‌ال بین 15 تا 20 سال باشد.

- جلوگیری از این که برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران در موضوع هسته‌ای باعث تضعیف تحریم‌های حقوق بشری و ناشی از تروریسم علیه ایران شود.

- محکم‌ترین معیارها برای اطمینان از این که این محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران قابل بازگشت نباشد.

برداشت موسسه اینترپرایز از محاسبات ایران در مذاکرات

مک‌اینس در این باره نوشته: اگر ایران در این ادعای خود صادق باشد که تمایلی به ساخت سلاح هسته‌ای ندارد، معیارهای فوق می‌تواند تضمین کند که ایران امکان کافی برای کار در حوزه‌های انرژی، پزشکی و تحقیقاتی را خواهد داشت ولی تاکنون ایران به قطعنامه‌های شورای امنیت در محدود کردن برنامه هسته‌ای خود بی‌توجه بوده و به سوالات آژانس در باره پیشینه برنامه هسته‌ای خود پاسخ‌های مناسب نداده است.

مهم‌ترین نگرانی آمریکا در مذاکرات هسته‌ای باید این باشد که ایران سیاست‌های محوری برنامه هسته‌ای خود را تغییر نداده باشد. واضح است که بعد از پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، ایران علاقه خود به یافتن راه حلی برای پایان یافتن تحریم‌ها و کاهش تنش در روابط با غرب بر سر موضوع هسته‌ای را نشان داده است ولی رژیم ایران هنوز تصمیمی استراتژیک برای عادی کردن وضعیت برنامه هسته‌ای خود و تضمین کاملا صلح‌آمیز بودن آن نگرفته است. اگر ایران چنین تصمیمی گرفته بود، به جای مانع شدن در مسیر بازرسی آژانس از مجتمع نظامی پارچین، از چنین کاری استقبال می‌کرد.

به همین سبب است که بین این مذاکرات و رفتار سابق کشورهایی مانند آفریقای جنوبی و لیبی شباهتی وجود ندارد و یا این که بسیار نادر است. در این دو مورد، حکومت‌های دو کشور به طرز آشکاری سیاست‌های هسته‌ای خود را تغییر دادند. مساله این است که در ایران، رهبری نظام به صراحت گفته است که کشور قصد برگشتن از مسیر پیشرفت‌های هسته‌ای خود را ندارد، ایران کشوری با قابلیت‌های هسته‌ای است و قصد دارد به توسعه توانایی‌های خود ادامه دهد.

فهم دلیل آمدن ایران به پای میز مذاکره، می‌تواند به ارزیابی از حرکت‌های بعدی ایران در صورت رسیدن به توافقی خوب یا بد و یا به نتیجه نرسیدن مذاکرات کمک کند. علی‌رغم این که کارزار انتخاباتی سال گذشته روحانی تا حد زیادی بر کاهش تنش در روابط غرب و کاهش فشار تحریم‌ها متمرکز بود ولی عده‌ای در غرب نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که چرا رهبری ایران مجوز مذاکرات مستقیم با آمریکا را صادر کرده است.

چندین دلیل برای حمایت آیت‌الله خامنه‌ای از مذاکرات وجود دارد. عامل اول می‌تواند فشار تحریم‌ها باشد. دوم این که رهبر و رئیس‌جمهور ایران سابقه طولانی از همکاری برای مدیریت برنامه هسته‌ای ایران دارند و رهبری به روحانی به عنوان یک مذاکره‌کننده اعتماد دارد. سوم این که از مدت‌ها پیش از احتمال بروز پدیده داعش مطلع بود و تلاش دارد نیروی خود را برای غلبه بر این چالس متمرکز کند. چهارم این که رهبری ایران می‌داند رئیس‌جمهور آمریکا با دست برداشتن از درخواست تعطیلی برنامه غنی‌سازی ایران شانس غلبه بر بن‌بست در مذاکرات را افزایش داده است، پنجم این که ارزش استراتژیک دستیابی به سلاح هسته‌ای برای ایران به دلیل پیشرفت توانایی‌های نظامی متعارف ایران به ویژه در حوزه دفاع دریایی و موشک‌های بالستیک کاهش یافته است. آخرین و احتمالا مهم‌ترین دلیل حمایت رهبری ایران از مذاکرات هسته‌ای به این دلیل است که برنامه هسته‌ای ایران از حیث قابلیت‌های فنی نهایتا به جایی رسیده است که دیگر نمی‌توان آن را به عقب برگرداند.

به همین دلایل است که ایران پای میز مذاکره آمده است و زمانی که ایران می‌تواند با ماشین‌های غنی‌سازی پیشرفته‌تر خود، با سرعت و آسانی بیشتر، اورانیوم را غنی کند، دست برداشتن از بخشی از ذخایر اورانیوم غنی شده برای این کشور آسان‌تر خواهد بود.

تحلیل‌گر موسسه اینترپرایز در ادامه مدعی می‌شود که کاهش قیمت نفت، مشکل ظهور داعش و نگرانی از تلاش‌های جدید اسرائیل برای آسیب زدن به برنامه هسته‌ای ایران، همچنان ایران را مشتاق رسیدن به توافق هسته‌ای نگاه داشته است.

خطرات یک توافق بد برای آمریکا از نگاه موسسه اینترپرایز

تحلیلگر موسسه اینترپرایز در ادامه به بررسی خطرات یک توافق بد برای آمریکا پرداخته است؛ یعنی توافقی زمان گریز هسته‌ای ایران را به حداقل شش ماه افزایش ندهد، به جنبه‌های احتمالی برنامه هسته‌ای ایران نپردازد، رژیم شفافیت سختی را شامل نشود، تنها محدودیت‌های کوتاه مدت قابل برگشتی را علیه ایران اجرایی کند و باعث تضعیف تحریم‌ها در دو موضوع تروریسم و حقوق بشر هم بشود.

از نگاه وی مهم‌ترین خطر نگرانی کشورهای منطقه و دوستان آمریکا از اینده برنامه هسته‌ای و قابلیت ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای است. این امر تعهد امریکا به متحدانش برای کشف و جلوگیری از قصد ساخت سلاح توسط ایران را با سوء ظن مواجه خواهد کرد و ممکن است به تصمیمات خطرناکی مانند اراده ترکیه و عربستان برای پیگیری ساخت سلاح هسته‌ای منجر شود و یا این که کشورهای منطقه را وادار کند با ایران وارد تعاملات امنیتی شوند که به نفع آمریکا نیست.

توافق بد همچنین منابع مالی زیادی را در اختیار ایران قرار می‌دهد تا برنامه‌‌های خود را منطقه و از جمله در عراق، شام، یمن، افغانستان، آفریقا و هر جای دیگری بهتر پیگیری کند که این اهداف همواره در جهت مخالف منافع آمریکا بوده است. در این صورت آمریکا اهرم‌های کمتری برای مقابله با ایران خواهد داشت.

در بدترین سناریو، آمریکا با ایرانی دارای قابلیت هسته‌ای مواجه خواهد بود که روش‌های معمول مهار و بازدارندگی در برابر آن ناکارآمد خواهند بود.

توصیه‌هایی برای سیاستگذاران آمریکایی

مک‌اینیس که در کنار دیوید آلبرایت و ری تکیه مدعوین کنگره برای بحث در این باره بوده‌اند، در انتها به توصیه‌های زیر را برای پرهیز از افتادن در دام یک توافق بد با ایران بر شمرده است:

- به یاد داشته باشید که ایران بیشتر از آمریکا به توافق نیاز دارد. طرف غربی باید موضعی سخت اتخاذ کند و فراموش نکند که موضع برتری دارد.

- تاکید بر بازگشت سریع به تحریم‌ها در صورت عدم پایبندی ایران به توافق و حتی طرح احتمال استفاده از گزینه نظامی

- بحث علنی کنگره و دولت در باره مجموعه تحریم‌هایی که حتی با اجرای توافق جامع هسته‌ای علیه ایران باقی خواهد ماند، به ویژه این که سهل‌انگاری در برداشتن تحریم‌های مالی دست سپاه قدس را بسیار باز خواهد گذاشت. دولت و کنگره باید تاکید کنند که برداشته شدن تحریم‌های مربوط به مساله حقوق بشر و حمایت از تروریسم مساله‌ای جدا خواهد بود.

- تاید بر تعهد به متحدان مبنی بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای. در غیر این صورت مناسبات امنیتی در منطقه تغییر خواهد کرد و شاید مسابقه تسلیحاتی شکل بگیرد.

- دنبال کردن اطمینان از کارآمدی اقدامات نظارتی در صورت رسیدن به یک توافق

در انتها این که سیاستمداران آمریکایی باید به یاد داشته باشند که ایران تنها به دلیل منافع موقت خود خواهان کاهش تنش در موضوع هسته‌ای و یا همکاری تاکتیکی با آمریکا در مقابله با داعش است ولی ایدئولوژی محوری ایران و منافع استراتژیک این کشور در مقابل آمریکا قرار دارد. رئیس جمهور روحانی به دنبال حفظ نظام و نه تغییر آن است. انقلاب ایران تمام نشده است.