صادق زیباکلام: مدرنیته ضددین نیست

صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در این نشست با اشاره به اینکه بحث‌هایی در ایران هست که تمامی ندارد؛ اظهار داشت: این بحث‌ها هر چند وقت یکبار در ایران مطرح می‌شوند. یکی از این بحث‌ها همین نوگرایی است.

 این بحث‌ها هیچوقت به سرانجام نرسیده است. این موضوع تماماً از یک چهارچوب سیاسی و ایدئولوژیک مطرح می‌شود و به همین دلیل به سرانجام نمی‌رسد. وی افزود: من اگر یک مسلمان موحد اسلام‌گرا و اصولگرا باشم به نفی و نهی مدرنیته می‌پردازم و اگر به عکس غرب‌گرا باشم؛ می‌گویم مدرنیته پیشرفت‌هایی هم داشته و حتی می‌توانسته بیشتر هم رشد کند. نگاهی که در ایران زمان قاجار وجود داشته ضدمدرنیته بوده یا صراحتاً مورد انکار قرار گرفته که از آن به عنوان غرب‌زدگی یاد می‌شود.

زیبا کلام با اشاره به اینکه من نمی‌دانم انسان غرب‌زده‌ای هستم یا نه؛ گفت: به مدرنیته اعتقاد دارم و به آن احترام می‌گذارم. اگرچه که اشکالات و ناهنجاری‌هایی هم از قبیل مصرف گرایی، کاهش اخلاقیات انسانی، اختلاف طبقاتی و آزار به محیط زیست را به همراه داشته اما مدرنیته را محصول فکر بشر می‌دانم. بشر به گونه‌ای اجتناب ناپذیر به سمت مدرنیته در حرکت است. وی با اشاره به اینکه مدرنیته با اشکالاتی همراه است؛ اظهار داشت: منتقدین مدرنیته چیزی را به همراه نیاوردند. در بهترین حالت تنها ذکر مصیبت بوده است. در اینجا این بحث مطرح می‌شود که مدرنیته چیست و از کجا شروع شده. مدرنیته برمی‌گردد به غرب و به تمدن غرب بعداز قرون وسطی. مدرنیته را به گونه‌ای آغاز پایان قرون وسطی می‌توان نامید. مدرنیته دربرگیرنده کشف قاره آمریکا، عصر سفرهای دریایی، خردگرایی، نیوتون و... است. از جنبه‌های دیگر مدرنیته می‌توان به فلسفه سیاسی مدرنیته، مشروعیت حکومت، حقوق شهروندی، لیبرالیسم و دموکراسی اشاره کرد.

زیباکلام با بیان اینکه به اینکه اگر سال 1400 را پایان قرون وسطی بدانیم؛ باید بگوییم که مدرنیته از آن زمان شکل گرفته است، اظهار داشت: ما به بحث‌های بنیادی نیاز بیشتری داریم. اساس مدرنیته روی فرد بود. روی اینکه فرد می‌تواند خودش مصالحش را تشخیص دهد و هیچکس به اندازه خود فرد از مسائل او آگاه نیست نه کلیسا، نه مذهب و نه حکومت. این مسئله از ستون‌های اصلی مدرنیته بود. وی افزود: بحث دیگر اینکه آیا عقل بشر می‌تواند سعادت و خوشبختی را بسازد یا ما به یک منبع دیگر نیاز داریم؟ در این زمینه بحث‌های عمیقی مطرح شده از سال 1400 تا به امروز. مدرنیته در تمام این سال‌ها با مشکلات عظیمی رو به رو بوده اما چون بنای آن عقل بشر بوده است؛ توانسته مشکلات خود را حل کند. مدرنیته هرگز نگفته است که من بی‌عیب و نقصم. اساساً پست مدرنیسم یعنی اینکه اشکلات مدرنیته را چطور به کمک عقل انسان سروسامان دهیم؟

این استاد دانشگاه با اشاره به سابقه مدرنیته در ایران افزود: مدرنیته از غرب وارد کشور ما شد و بومی نبود. اگر به دنبال مدرنیته ایرانی- اسلامی هستیم راه غلطی را در پیش گرفته‌ایم. مدرنیته عصاره تفکر و تعقل بشر است. وی با بیان اینکه اگر ریشه‌های رنسانس را جستجو کنیم به جنگ‌های صلیبی می‌رسیم؛ گفت: این جنگ‌ها در مقطعی اتفاق می‌افتد که اگر جایزه نوبل در آن زمان وجود داشت، نوبل جغرافی، هندسه، پزشکی، شیمی و... به دانشمندان جهان اسلام می‌رسید. جنگ‌های صلیبی بیش از دو قرن ادامه داشت. یکی از عناصر اصلی نوزایی آشنایی با تمدن اسلامی و شرقی بوده است. 

وی با اشاره به اینکه مدرنیته را دست‌آورد بشر می‌دانم؛ اظهار داشت: مدرنتیه کالایی جهانی است که خریدار آن همه‌ی جهان است. مدرنتیه در ایران درست است که از غرب آمده اما مثل خیلی چیزهای دیگری که از غرب آمده، اینجا بارور شد. چون روی خاک خوبی نشست و به سرعت بارور شد. اگر لعاب جمهوری اسلامی را بشکافید می‌بینید که بنیان و فلسفه جمهوری اسلامی مدرنیته است. اصل تفکیک قوا محصول مدرنیته است. 

زیباکلام ادامه داد: مدرنتیه در جهان قانون حکومت را به وجود آورد. اینکه دولت نمی‌تواند هر کاری انجام دهد جز در چهارچوب‌های تعریف شده‌اش، محصول مدرنیته است.این استاد دانشگاه افزود: تا قبل از مدرنیته انسان‌ها در پیشگاه قانون برابر نبودند. نمی‌شود مدرنیته را رد کرد چراکه بنیان و اساس زندگی ما را مدرنیته شکل داده است. مدرنیته بود که مشروعیت حکومت را که تا قبل از آن آسمانی بود؛ زمینی کرد. این حرف که مدرنیته در قالب مشروطه به انحراف کشیده شد، حرف غلطی است. زیباکلام با بیان اینکه مدرنیته ضددین نیست؛ اظهار داشت: مدرنیته می‌گوید می‌توانید دین داشته باشید اما برای پیشرفت جامعه نیاز به استفاده از عقل است. اگر می‌خواهی می‌توانی از دین هم کمک بگیری اما الزامی نیست. مدرنیته با دین به هیچ وجه مخالفت نمی‌کند.