تاکتیک ایران برای لغو تحریم ها

 یوسف مولایی، استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین الملل در گفتاری برای دیپلماسی ایرانی به سه پرسش درباره نحوه لغو تحریم های شورای امنیت، مواضع ایران در قبال لغو تحریم ها و مواضع کنگره پرداخته است.

مذاکره کننده ارشد تیم هسته ای در گفت وگو با رسانه ها بیان کرده است در صورت توافق همه تحریم ها باید حذف شود. مراد او از حذف همه تحریم ها، تحریم های شورای امنیت، اتحادیه اروپا، دولت آمریکا و کنگره آمریکاست. درباره اینکه بر اساس توافق نامه ژنو، تحریم ها در یک بازه زمانی لغو می شود، تردیدی نیست. اما سوال در مورد تحریم های شورای امنیت است. اینکه با توجه به شناخت تیم مذاکره کننده ای از ساختار و سازوکار شورای امنیت، چرا صحبت از حذف تحریم های این شورا می شود، جای پرسش دارد. و اینکه با بیان چنین موضعی آیا پرونده هسته ای قابل حل شدن است یا نه؟ نکته نخست آنکه پرونده هسته ای ایران بیشتر معطوف بر اراده سیاسی است. طرفین بر اساس اراده سیاسی که دارند درصدد حل مشکل در توافق اولیه هستند. اما امکان سنجی آن دشوار است، زیرا داده ها به نحوی نیست که بتوان به درستی شاخص ها را تعریف کرده و طبق آن توافق را پیش بینی کرد. در حال حاضر شاهد تحول سیاسی قابل توجهی در آمریکا هستیم. برگزاری انتخابات کنگره موجب شد جمهوری خواهان اکثریت را در اختیار بگیرند. افرادی که با ایران مخالفت هایی نیز دارند. از طرفی مطالبات طرفین دور از هم بوده و درباره اینکه این مواضع چگونه به هم نزدیک شود، نشانه ای که بتوان مورد سنجش قرار داد، وجود ندارد. همچنین سنجش ها در حوزه کار حقوقی نیست. این موضوع به تصمیم گیری دولت ها در شرایط خاص، چگونگی تعریف خط میانی، بازی برد- برد، کوتاه آمدن از منافع کوتاه مدت در برابر منافع دراز مدت، و تعریف تاکتیک بر اساس استراتژی مربوط می شود.

نکته دیگر اینکه تیم مذاکره کننده به سازوکارهای شورای امنیت آگاهی داشته و می دانند که با طرح این موضوع قطعا به نتیجه ای دست نخواهند یافت. شاید بتوان گفت چنین اظهار نظری برآمده از یک تاکتیک سیاسی و اهرم فشاری به منظور ایجاد انعطاف بر روی برخی مواضع آمریکا است. می دانیم که برای طرح چنین موضوعی در شورای امنیت علاوه بر اعضای دائم، نظر اعضای غیردائم نیز اثرگذار است، بنابراین طرح حذف تحریم های ایران از شورای امنیت، بیان کننده حداکثر مطالبات ایران است. طرفین می دانند که هیچگاه به حداکثر مطالبات خود نمی رسند، بنابراین مجبور هستند که کوتاه بیایند تا خط میانی را تعریف کنند.

نکته آخر اینکه در پاراف آخر توافقنامه اولیه آمده است: " در خصوص گام نهایی و هر یک از گام های میانی، این اصل اساسی که «تا در مورد همه چیز توافق نشود، در خصوص هیچ چیزی توافق حاصل نشده است» اعمال می شود."  در این صورت اگر اوباما توافقنامه ای را امضا کند که مورد قبول کنگره نباشد، آیا در این صورت کنگره از حق عدم تعهد به توافقنامه برخوردار است یا نه؟ باید گفت کنگره می تواند تصمیمات رییس جمهور را وتو کند. در مقابل نیز رییس جمهور می تواند بر اساس سازوکارهای تعیین شده در قانون اساسی، تصمیمات کنگره را وتو کند. اما با توجه به فضای سیاسی و بین المللی ایجاد شده و منافع آمریکا، بعید به نظر می رسد که کنگره از حق قانونی خود برای عدم لغو تحریم ها بهره ببرد.