چشم‌انداز سیاست‌های آمریکا در قبال برنامه هسته‌ای ایران

از دید تهران شرط قطعی یک توافق‌نامه معتبر باید لغو کامل و قطعی تحریم‌ها و تحقق قطعی حقوق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به همراه اتفاق نظر کنگره و دولت آمریکا در مورد آن باشد در غیر این صورت هیچ تضمینی وجود نخواهد داشت. - See more at: 

با پیروزی و تسلط جمهوری‌خواهان در سنای امریکا، اکنون دو بازوی کنگره یعنی مجلس نمایندگان و سنای امریکا کاملا در اختیار جمهوری‌خواهان قرار گرفته که چالشی جدی برای اوبامای دموکرات و هم‌حزبی‌های وی به شمار می‌رود. جمهوری‌خواهان در مسائل مختلف داخلی و خارجی با دولت اوباما اختلاف نظر جدی دارند. پیروزی اخیر آنها در سنا راه را برای چالش‌آفرینی‌های آنها هموارتر و به طور خاص به باراک اوباما و در مجموع به دموکرات ها ضربه جدی وارد کرده است. جمهوری‌خواهان می‌توانند قوانینی را تصویب کنند که باراک اوباما را در دوراهی امضا یا وتو قرار دهد. حال سناتور میچ مک‌کانل، رهبر جمهوری‌خواهان سنا هدایت جناح اکثریت را بر عهده می‌گیرد. وی قول داده است به بن‌بست سیاسی در کنگره پایان دهد و تغییر واقعی ایجاد کند. طی دو سال گذشته جمهوری‌خواهان و کاخ سفید روابط پرتنشی را داشته‌اند و تعطیلی دولت گواه این مساله است.

در پرتو پیروزی جمهوری‌خواهان در سنا و تسلط  بر کنگره پرسش‌های مختلفی در مورد روابط کاخ سفید و کنگره از جمله‌ در مسائل خارجی مانند مبارزه با داعش، بحران اوکراین و برنامه هسته‌ای ایران مطرح شده است. در عین حال، قرار است به منظور انجام آخرین چانه‌زنی‌ها پیش از برگزاری نشست مربوط به توافق‌نامه هسته‌ای جامع، نشست سه‌جانبه وزیران خارجه ایران و امریکا با حضور هماهنگ کننده گروه 1+5،  این هفته روزهای 18 و 19 آبان در مسقط، پایتخت عمان برگزار شود. در این نوشتار تلاش می‌شود با توجه به هم‌زمانی گفت و گوهای هسته‌ای و تسلط جمهوری‌خواهان بر کنگره، به چشم‌انداز سیاست‌های امریکا در قبال برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران پرداخته شود.

توافق‌نامه هسته‌ای؛ مفهوم خوب یا بد

چشم‌انداز گفت و گوهای هسته‌ای ایران و گروه 1+5 این پرسش را برانگیخته که آیا کنگره می‌تواند در برابر توافق‌نامه هسته‌ای جامع ایران و گروه 1+5 و لغو تحریم‌های ضدایرانی مانع‌آفرینی کند. کنگره توانایی جلوگیری از امضای توافق‌نامه هسته‌ای جامع را ندارد. در واقع، در صورت تحقق توافق‌نامه هسته‌ای جامع اوباما با استفاده از قدرت اجرایی خود منتظر رای کنگره به لغو تحریم‌ها نخواهد ماند و در صورت توافق برای لغو بیشتر تحریم‌های ضدایرانی می تواند اقدام یکجانبه انجام دهد. به رغم قدرت‌ اجرایی سنای امریکا در تصویب و تایید پیمان‌های دولت امریکا، به دلیل اینکه توافق‌نامه هسته‌ای با ایران پیمانی دوجانبه میان ایران و امریکا نیست و چندجانبه است، این توافق نیازی به تصویب و تایید سنای امریکا ندارد. مقامات دولت اوباما نیز گفته‌اند مجوز و رای کنگره به لغو دائمی تحریم‌ها تنها زمانی ضروری خواهد بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتواند پایبندی ایران به مفاد توافق‌نامه را در دوره زمانی طولانی تایید کند. اما سنای تحت تسلط جمهوری‌خواهان احتمالا چنین اقدامی از سوی دولت اوباما را با هدف به حاشیه راندن کنگره تلقی خواهد کرد و ممکن است خواستار به رای گذاشتن تعلیق موقت تحریم‌ها در سنا شود یا حتی تحریم‌های جدید پیشنهاد کند. پیش‌تر سنای تحت کنترل دموکرات‌ها از تصویب و اجرای تحریم‌های جدید جلوگیری کرده بود.

در حالی که ضرب‌الاجل 24 نوامبر برای توافق‌نامه هسته‌ای جامع نزدیک می‌شود، این سناریو محتمل است که اگر جمهوری‌خواهان توافق‌نامه هسته‌ای احتمالی را «توافق‌نامه بد» بدانند و یا گفت و گوهای هسته‌ای فراتر از ضرب‌الاجل 24 نوامبر تمدید شود، سنای جدید تشدید تحریم‌های ضدایرانی را در دستور کار قرار خواهد داد. برخی دموکرات‌ها نیز در صورتی که با فشار سیاسی لابی‌‌ صهیونیسم مواجه شوند، به جمهوری‌خواهان خواهند پیوست. به طوری که میچ مک‌کانل، رهبر جمهوری‌خواهان سنا اخیرا گفته بود: «اگر نتوانیم به توافقی قابل قبول با ایرانی‌ها برسیم، تحریم‌ها را تشدید می‌کنیم... در واقع، ما در سنا قانونی داریم که رهبر کنونی اکثریت سنا اجازه تصویب آن را نداده است... سنای جدید این قانون را در صورت ضرورت به تصویب خواهد رساند». هری رید، رهبر دموکرات کنونی سنا که با پیروزی جمهوری‌خواهان جایگاه اکثریت خود را از دست داده، مانع تصویب قانون دوحزبی تشدید تحریم‌های ضدایرانی در اوایل سال جاری میلادی شده بود. حال به نظر می‌رسد این قانون در سنای تحت کنترل جمهوری‌خواهان احیا شود. بسیاری از اعضای کنگره از هر دو حزب گفته‌اند نگرانند کاخ سفید به توافق بد با ایران برسد. دو طرح در کنگره امریکا قابل توجه هستند که پیروزی جمهوری‌خواهان شانس بررسی و تصویب آنها را افزایش می‌دهد. یکی از این آنها طرح ایران عاری از سلاح هسته‌ای است که در سال 2013 توسط رابرت منندز سناتور دموکرات و مارک کرک سناتور دموکرات پیشنهاد شده بود، اما در هیچ یک از مجلسین درباره آن رای‌گیری نشده است. مطابق این طرح تحریم‌های ایران تنها در صورتی برداشته می‌شود که دولت امریکا هر سی روز گواهی صادر کند که ایران محتوای توافق گذشته ژنو را اجرایی کرده است. این طرح البته معادن، بخش ساختمانی و صنایع مهندسی ایران را نیز به فهرست سیاه تحریم‌ها اضافه می‌کند و شرکت‌های خارجی که با ارزهای خارجی با ایران مبادله می‌کنند و نیز افرادی را که با بانک مرکزی ایران روابط مالی دارند، مورد مجازات قرار می‌دهد. حتی برخی مقامات امریکایی نیز اعتراف کرده‌اند چنین مصوبه‌ای شانس پایان صلح‌آمیز مناقشه‌ هسته‌ای را از بین می‌برد، زیرا برداشته شدن تحریم‌ها را غیرممکن خواهد کرد. طرحی با نام قطعنامه 850 مجلس‌ نمایندگان (House Resolution 850) توسط ادوارد رویس، عضو جمهوری‌خواه و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان مطرح شده که همه موارد تحریمی بالا را نیز در بر می‌گیرد و در ژوئیه 2013 در مجلس نمایندگان نیز به تصویب رسیده، اما سنا تاکنون اقدامی برای تصویب آن انجام نداده است.

باراک اوباما در کنفرانسی خبری در مورد تسلط جمهوری‌خواهان در کنگره و تأثیر آن بر گفت و گوهای هسته‌ای با ایران گفت: «اگر بتوانیم با ایران به توافقی خوب برسیم که بتواند جهان را متقاعد کند که ایران توانایی تولید سلاح هسته‌ای را نخواهد داشت، آن وقت با کنگره وارد گفت و گو می‌شویم و آنها را هم متقاعد می‌کنیم. اما این نیازمند یک توافق خوب است... عدم توافق با ایران از توافق بد بهتر است». وی در پاسخ به این پرسش که در صورت عدم همراهی کنگره، آیا می‌تواند به صورت یک‌جانبه تحریم‌های ایران را کاهش دهد، گفت که تحریم‌ها چند دسته هستند و با هم فرق دارند، اما فعلا مایل نیست در این زمینه اظهار نظر کند.

در واقع، لغو دائمی تحریم‌های ضدایرانی امریکا مستلزم تصویب کنگره است و یکی از مفاد مهم توافق‌نامه هسته‌ای احتمالی به شمار می‌رود و عدم لغو آن عملا توافق‌نامه هسته‌ای جامع را به سندی صوری و فاقد ارزش تبدیل می‌کند، زیرا مهم‌ترین نتیجه این توافق باید لغو تحریم‌های ضدایرانی باشد. از سوی دیگر، مفهوم توافق خوب یا بد در نظر کنگره و دولت امریکا هر چه باشد، این نکته مهم است که اتفاق نظر آنها مبنای مهمی برای چشم‌انداز گفت و گوهای هسته‌ای و توافق‌نامه احتمالی است، زیرا حتی اگر باراک اوباما بخواهد و بتواند طی دو سال باقی‌مانده از ریاست‌جمهوری خود به مفاد توافق‌نامه هسته‌ای پایبند باشد، تضمینی برای پایبندی رئیس‌جمهور آینده امریکا وجود ندارد. بنابراین، شرط قطعی یک توافق‌نامه معتبر از نظر ایران لغو کامل و قطعی تحریم‌ها و تحقق قطعی حقوق هسته‌ای است. 

اثرگذاری لابی صهیونیسم بر کنگره

تسلط جمهوری‌خواهان بر ترکیب کنونی کنگره و تداوم اثرگذاری لابی صهیونیسم در آن می‌تواند بر سیاست خارجی دولت امریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران به ویژه برنامه هسته‌ای آن تاثیرگذار باشد. لابی صهیونیسم در امریکا در این دوره انتخابات هزینه‌های مالی بسیاری برای پیروزی جمهوری‌خواهان صرف کرد. پیروزی جمهوری‌خواهان در سنا مواضع بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی را که روابط چندان گرمی با دولت اوباما نداشت، تقویت می‌کند. جمهوری‌خواهان در سنا عمده دستور کار داخلی اوباما را با بن‌بست رو به رو خواهند کرد و در مقابل اوباما در سیاست خارجی از جمله در مورد راه‌حل دو کشوری در فلسطین اشغالی و توافق هسته‌ای ایران مسیر خود را که با انتقاد جمهوری‌خواهان، لابی صهیونیسم در امریکا و رژیم صهیونیستی همراه است، در پیش خواهد گرفت. پیروزی جمهوری‌خواهان در سنا امیدهای نتانیاهو برای تداوم جنجال‌سازی علیه برنامه هسته‌ای ایران و تصویب تشدید تحریم‌ها در کنگره را افزایش می‌دهد. نتانیاهو امیدوار است از کنگره تحت کنترل جمهوری‌خواهان برای مانع‌آفرینی بیشتر در گفت و گوهای هسته‌ای و تداوم اختلاف نظر کنگره با دولت امریکا استفاده کند. به رغم آنکه راهبرد نتانیاهو در تهدید دروغین به حمله هوایی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران که با هدف ترغیب به تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران صورت گرفته، دیگر کارساز نیست، اما وی از همراهی و اتحاد بیشتر اعضای کنگره از جمله جمهوری‌خواهان به منظور عدم تحقق عملی توافق‌نامه هسته‌ای جامع استفاده خواهد کرد. به نظر می‌رسد در دوران تسلط جمهوری‌خواهان بر کنگره، نتانیاهو خود را در موقعیت بهتری برای پیشبرد سیاست‌های ضدایرانی خود خواهد دید.

ملاحظات

1. هدف اصلی سیاست امریکا در قبال ایران در سال‌های اخیر ترغیب ایران به تغییرات راهبردی در سیاست خارجی خود بود، اما در عمل حوادث اخیر منطقه‌ای به ویژه ظهور تهدید تروریسم داعش و در نتیجه برجسته شدن نقش امنیت‌ساز و مثبت کشورمان و عدم عقب‌نشینی از حقوق هسته‌ای سبب شد محاسبات راهبردی امریکا تغییر کند.

2. اتفاق نظر کنگره و دولت امریکا می‌تواند مبنای مهمی برای چشم‌انداز گفت و گوهای هسته‌ای و توافق‌نامه احتمالی باشد، زیرا اگر هم رئیس‌جمهور کنونی امریکا آن را تایید و به اجرا گذارد، تضمینی برای پایبندی رئیس‌جمهور آینده امریکا به توافق‌نامه وجود ندارد. بنابراین، شرط قطعی یک توافق‌نامه معتبر باید لغو کامل و قطعی تحریم‌ها و تحقق قطعی حقوق هسته‌ای کشورمان به همراه اتفاق نظر کنگره و دولت امریکا در مورد آن باشد.

3. با تسلط جمهوری‌خواهان بر کنگره امریکا فشار این نهاد قانون‌گذاری بر دولت امریکا برای بازنگری در سیاست‌های این کشور به ویژه در قبال برنامه هسته‌ای ایران، بحران اوکراین، داعش و روابط با روسیه و چین افزایش می‌یابد و رویکردی تند به خود خواهد گرفت. 

4. جمهوری اسلامی ایران نیز مطابق معیارهای خود در دفاع از حقوق هسته‌ای رسیدن به توافق‌نامه خوب را مد نظر قرار می‌دهد و عدم عقب‌نشینی از حقوق هسته‌ای در گفت و گوهای چند سال اخیر نیز در همین چارچوب قابل تفسیر است.