"داعش" چگونه "فلج" می‌شود؟

حملات هوایی کمک می کنند اما ائتلاف آمریکا برای نابود کردن داعش، باید منابع تامین مالی این سازمان افراط گرا را از بین ببرد.

به نقل از تایم، حملات هوایی آمریکا به عراق و سوریه علیه گروه افراط گرای داعش تنها یکی از جبهه هایی است که تقویت می شود. وزارت خزانه داری آمریکا اخیرا برنامه هایی را برای به ورشکستگی کشاندن این شبه نظامیان تعیین کرده و با هدف قرار دادن تجارت نفتی آن، تحریم هایی را علیه کسانی که با این گروه مراودات مالی داشته باشد، تعیین کرده است. اما نابود کردن مالی گروهی که از دید تحلیل گران، یک سازمان تروریستی است که به بهترین شکل تامین مالی شده، تا چه اندازه آسان خواهد بود؟

فاواز گرجز، مقام میز امارات در مطالعات خاورمیانه معاصر مدرسه اقتصاد لندن می گوید: «مانند تمام سازمان ها، پول برای داعش مهم است. ناپلئون یکبار گفت «یک ارتش روی شمکش رژه می رود» و حتی داعش هم نیازمند تامین غذا و تسلیحات سربازان خود، برای تامین خانواده هایشان است. اگر ردپای این پول ها را پیگیری کنید و داعش را از نظر مالی فلج کنید، روند تضعیف و در نهایت نابودی این گروه را آغاز کرده اید.»

با این حال پیگیری ردپای این پول ها سخت است. کارشناسانی که با مجله تایم گفتگو کردند می گویند پیدا کردن شخصیت های تندرو سخت است، به خصوص به دلیل نبود محققان و خبرنگاران مستقل در این حوزه. والری مارسل، کارشناس منابع و انرژی خاورمیانه در اتاق فکر «چتام هاوس» می گوید که معاملات داعش نیز اساسا به طور نقدی و خارج از کانال های رسمی که از سوی وزارت خزانه داری قابل ردیابی نیست، انجام می شود. در نتیجه درآمد روزانه داعش حدود یک تا سه میلیون دلار برآورد می شود. گرجز می گوید داعش بودجه برآوردی ده ها میلیون دلاری را در اختیار دارد و بر اساس گزارش ها طی چند ماه اخیر برای مقابله با تلاش های ائتلاف آمریکا علیه بودجه خود، سعی کرده مخارج خود را تا جای ممکن محدود کند.

با توجه به اینکه داعش هم از نظر اندازه و هم از نظر بخش های تحت تصرفش در سوریه و عراق رشد داشته، منابع درآمدی آن نیز تغییر کرده اند. جاستین دارگین، متخصص انرژی حوزه خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد می گوید «در شرایطی که تامین مالی حامیان ثروتمند کشورهای حوزه خلیج فارس به خیزش زودهنگام این گروه کمک کرد، در حال حاضر کمک های فردی اهمیت چندانی ندارد» چراکه داعش توانسته منابع درآمدی مستقل تری را پرورش دهد. دیوید باتر، کارشناس «چتام هاوس» در امور سیاسی و اقتصادی خاورمیانه با تایید بر این مساله متذکر می شود که داعش نسبت به دیگر گروه های تندرو و سلفی، از استقلال مالی بیشتری سود می برد. 

در واقع کارشناسان می گویند داعش یک تفاوت مهم با دیگر گروه های تندرو دارد و آن این است که داعش دارای دیدگاه عملگرایانه تری است. تمرکز القاعده بیشتر بر ایجاد پایگاه های کوچک به منظور تامین مالی عملیات های تروریستی ضدغربی بود اما داعش بیشتر بر گسترش مناطق تحت کنترل، حفظ منابع طبیعی و مراکز تجاری و ده ها هزار تن تسلیحات و مهماتش متمرکز است.

در ژوئن سال جاری داعش مناطق بیشتری را در شمال عراق تحت کنترل درآورد، از جمله موصل که دومین شهر بزرگ عراق محسوب می شود. این گروه خود را «دولت اسلامی» خواند و با دولت خواندن خود به جای یک گروه، جریان های درآمدی خود را توسعه داد. با این حال تصدیق اینکه داعش چقدر خوب توانسته مناطق تحت کنترلش را اداره کند، سخت است. پائول راجرز، مشاور امنیت جهانی گروه تحقیقاتی آکسفورد  نیز می گوید اطلاعاتی که در رسانه های اجتماعی منتشر می شود نشان می دهد «داعش قابلیت اداره مسائل در سوریه را دارد» و به نظر می رسد اکثر مناطق تحت کنترل به خوبی اداره می شوند. به گفته گرجز، از آنجایی که داعش به ارائه خدماتی مانند آب و برق ادامه می دهد، تاکنون توانسته مالیات هایی را بر کشاورزان، تاجران خرده فروش و حتی بخش سوخت اعمال کند. 

بخش عمده درآمد داعش از قلمروی تحت کنترلش که از نظر کشاورزی بسیار غنی است، بدست می آید. برای مثال، سازمان ملل برآورد کرده است که زمین های تحت اشغال داعش حدود 40 درصد تولیدات سالانه گندم عراق را شامل می شود. مطمئنا این گروه شبه نظامی تعدادی از میدان های نفتی را هم در عراق و هم در سوریه در اختیار دارد و تحلیل گران می گویند درآمد روزانه تولیدات نفتی داعش یک تا سه میلیون دلار است. با وجود آنکه چنین حجمی را به ندرت می توان بخشی از تجارت جهانی نفت دانست، درآمد حاصل از آن برای تامین بودجه سربازان داعش که براساس گزارش سیا حدود 20 تا 31 هزار و پانصد نفر هستند، مفید است. 

اگر آمریکا و متحدانش به بمباران تاسیسات نفتی داعش ادامه دهند، این گروه با چالش تامین مالی خود روبرو خواهد شد. آژانس بین المللی انرژی مستقر در پاریس طی گزارشی که روز سه شنبه منتشر شد گفت که کمپین هوایی، تولیدات نفت داعش را که چند ماه پیش حدود 70 هزار بشکه در روز بود به روزانه 20 هزار بشکه کاهش داده است. اگر حمله به تاسیسات نفتی ادامه پیدا کند، داعش قادر به استفاده از وسایل حمل و نقل نظامی خود که با بنزین و دیزل تولیدی در پالایشگاه های کوچک و محلی سرپا هستند، نخواهد بود. 

با این حال این جمعیت غیرنظامی- حدود شش تا هشت میلیون نفر حاضر در قلمروی تحت کنترل داعش- هستند که اکثرا تاثیرات حملات هوایی را در آستانه زمستان احساس خواهند کرد. جمعیت محلی برای تامین گرما، ماشین آلات کشاورزی، نانوایی ها و ژنراتورهای خود به شدت به دیزل نیاز دارند. گروه ناظران حقوق بشر سوریه که در انگلیس مستقر هستند اخیرا گزارش دادند که حملات هوایی منجر به افزایش قیمت دیزل و بنزین شده است. 

کارشناسان معتقدند اگر اقتصاد داعش با بمباران «تضعیف» شود، این احتمال وجود دارد که یک بحران ملی برق و سوخت به راه افتد و بحران کمبود مواد کشاورزی که در سال 2013 به دلیل کاهش بارش باران رخ داد، تکرار شود. ضمن اینکه داعش بستگی زیادی به تمایل مردم به حضورش در مناطق تحت کنترل دارد. در جنگ برای پیروزی قلب ها و اذهان، باید بتوانید سوخت و دیزل گرمایشی را هم تامین کنید.

اما اگر ائتلاف آمریکا می خواهد در مبارزه علیه داعش پیروز باشد، باید بتواند در قطع تمام مجاری های شبکه گسترده مالی داعش موفق شود. تا آن زمان، داعش همچنان یک تهدید برای منطقه و ورای آن خواهد ماند.