سپر سرباز شاه عباس چرا به ایران برگشت؟

 با اهدای یک ابزار دفاعی تاریخی به رییس جمهوری ایران این پرسش در محافل فرهنگی شکل گرفته است که آیا این سپر را برای رو کم کردن به ما هدیه دادند؟ اما پرسش دوم این است: رو کم کنی از چه کسی؟

با دستور «ولادیمیر ولادیمیرویچ پوتین»، رئیس جمهور روسیه کارکنان کاخ کرملین آستاراخان (قلعه تاریخی تسیخ هاوس که در جنگ جهانی اول دژ و انبار مهمات بوده است) قابی را که درون آن سپری رزمی از قرن 17 میلادی بود، به‌ دکتر حسن روحانی رییس جمهور ایران هدیه دادند. هر چند هدیه دادن و هدیه گرفتن از جمله اقدامات مرسومی است که در همه‌ی دنیا به مناسبت‌های مختلف و با هدف ایجاد ارتباطات عمیق‌تر و بهتر بین افراد انجام می‌شود، اما این مورد کاملا متفاوت و از معدود هدایایی بود که دو همتای سیاسی در این سطح از روابط دیپلماتیک به یکدیگر هدیه دادند؛ هدیه‌ای که این روزها حتی از آن به عنوان هدیه‌ی «جالب»، «عجیب» و «بامعنا» نیز یاد می‌شود!

«سپر رزمی یکی از سربازان شاه عباس اول از جنس برنز و طلا، و مربوط به جنگی بوده که در آن دوره (1603 تا 1618 میلادی) میان ترکیه و ایران رخ داده است، سپری که قدری ضربه هم خورده است.» هر چند تا کنون به جز مطلبی که پرویز اسماعیلی معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس جمهور درباره‌ی این سپر در صفحه‌ی شخصی فیس‌بوک خود منتشر کرده، اطلاعات دیگری به طور رسمی در این زمینه منتشر نشده است اما در این میان دادن چنین هدایایی تا کنون به جز چند مورد خاص که البته آن هم در دولت تدبیر و امید رخ داده، چندان مرسوم نبوده است؛‌ چون معمولا در این نوع از دیدارهای دیپلماتیک هدایایی در قالب صنایع‌ دستی کشورها بین مسئولان کشورها رد وبدل می‌شود، نمونه‌هایی که می‌توان آن را در موزه‌های شخصی روسای جمهور سابق ایران دید.

البته تاریخچه تشکیل موزه‌ی یادمان‌های روسای جمهور را می‌توان در اوایل انقلاب اسلامی دید؛ زمانی‌که مقام معظم رهبری در اوایل دوران ریاست‌جمهوری خود، دستور ایجاد موزه‌ی هدایای ریاست‌ جمهوری را صادر کردند. این اقدام در سال 1365 با گردآوری مجموعه هدایا و نگهداری آن‌ها در یکی از ساختمان‌های دفتر ریاست‌جمهوری انجام شد. البته اکنون تعداد زیادی از هدایایی که در دوران ریاست‌جمهوری حضرت آیت الله خامنه‌ای به ایشان داده شده، در آستان مقدس رضوی نگه‌داری می‌شود.

موزه‌ی «ریاست جمهوری رفسنجان» که هدایای ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در خود دارد، در سال ۱۳۷۰ طراحی و در بهمن ماه سال ۱۳۷۸ توسط سیدمحمد خاتمی افتتاح شد. موزه‌ای با هشت غرفه که البته امروزه به دلیل نبود فضای معادل در شهر رفسنجان، بیشتر به کتابخانه اصلی شهر و محل تجمع دانشجویان تبدیل شده‌ است.

اما پس از به پایان رسیدن دوره‌ی ریاست جمهوری «محمد خاتمی» فکر تشکیل یک موزه‌ی متمرکز برای نگهداری اشیا و هدایای رییس‌جمهور و اسناد مربوط به آن شکل گرفت. به همین دلیل بر اساس آیین‌نامه تشکیل یادمان رؤسای جمهور در شورای اسناد ملی مورخ ۲۱ خردادماه سال ۸۴ موزه‌ی «یادمان رؤسای جمهور» زیرنظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ساختمان شماره‌ی 240 کاخ سعدآباد تأسیس شد.

در این موزه حدود دو هزار اثر مانند «قلب شیشه‌ای اهدایی ژیسکار دستن رییس جمهور فرانسه»، «قطعه‌ای از پرده کعبه اهدایی ولیعهد عربستان» و آثار اهدایی «یاسر عرفات»، «پاپ ژان پل دوم»، «کوفی عنان، دبیر کل سازمان ملل» نگهداری می‌شد. اما در چهارم آبان ماه سال ۱۳۸۴ حق استفاده از ساختمان موزه و هدایای ریاست‌جمهوری به سازمان میراث فرهنگی اختصاص یافت و از آن تاریخ به بعد فعالیت این موزه نیز تعطیل شد.

از سوی دیگر در اواخر سال 1391 بر اساس گفته‌ی مسئولان وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت نهم و دهم که در بیش از صد سفر خارجی خود هدایای زیادی را به نمایندگی از مردم ایران دریافت کرده بود، اعلام کرد هدایایی که سران و مقامات کشورهای دیگر به رئیس جمهور ایران داده‌اند، فروخته می‌شوند تا درآمد حاصل از آن، صرف کمک به نیازمندان تحت پوشش بهزیستی شود. البته این صحبت در آن زمان با این نقد مواجه شد که هدایای داده شده به رئیس جمهور ایران، هدایای شخصی نیستند که با تصمیم شخصی فروخته شوند، بلکه آن هدایا که به «رئیس جمهور ایران» - و نه شخص احمدی‌نژاد - داده شده‌اند، باید در موزه نگهداری شوند؛ کما این که هدایای مقامات سایر کشورها به مسوولان ایران، چه در قبل از انقلاب و چه بعد از آن، در موزه نگهداری می‌شوند. ولی در روزهای پایانی دولت دهم برخی گزارش‌ها خبر از انتقال دو هزار و 530 قطعه از هدایای خارجی احمدی‌نژاد از مجموعه سعدآباد به محل دیگری داشتند، اما هیچ توضیح و اطلاعی در این زمینه ارایه نشد.

البته رئیس جمهور کنونی ایران پیش از این،‌ یک‌بار دیگر تجربه‌ی گرفتن هدیه تاریخی را از سوی مقامات آمریکایی داشت؛ در روز پنج‌شنبه چهارم مهرماه سال گذشته در سفری که حسن روحانی به همراه برخی مقامات ایرانی مانند محمدعلی نجفی، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به نیویورک داشت. به گفته‌ی روحانی «روز پنج‌شنبه آمریکایی‌ها تماس گرفتند که ما هدیه‌ای داریم و این جام (شیردال) را با تشریفات به نمایندگی آوردند و گفتند که این هدیه‌ی ما به ملت ایران است.»

آن یک جام سیمین «شیردال» بود که با هدف بهتر شدن ارتباطات فرهنگی میان ایران و آمریکا به رییس سازمان فرهنگی و گردشگری داده شد و ظهر روز (شنبه، ششم مهرماه) در فرودگاه مهرآباد رونمایی شد. اکنون به نظر می‌رسد اقدام اخیر پوتین که حتی در آخر جلسه با خنده گفت، «ظاهرا این سپر بدست حریف افتاده، اما ایران برنده آن نبرد بود.» بیشتر برای کم نیاوردن در مقابل هدیه‌ای است که آمریکا در آن سفر به روحانی داد؛ هدیه‌ای که به احتمال زیاد مانند جام شیردال به موزه‌ی مادر ایران یعنی «موزه‌ی ملی ایران» منتقل و در آن‌جا نگه‌داری می‌شود.