ایران چگونه سر آمریکا کلاه گذاشت؟!

یک سال پیش، تهران با بحران مواجه بود. اکنون در آستانۀ یک پیروزی دیپلماتیک است.

دیوید فِرام فردی که سخنرانی محور شرارت بوش را نوشت اخیرا مقاله ای تحت عنوان «ایران چگونه در توافق هسته ای سر آمریکا کلاه گذاشت» را نوشته است که متن آن به شرح زیر است:

باید حاکمان ایران را ستود. آن ها در آستانۀ کسب یک پیروزی دیپلماتیکِ شگفت انگیز در برابر ایالات متحده هستند. حتی جالب تر این است که آن ها فقط با بلوف این کار را کردند. حریفان آن ها از مزیت های مادی و مهمی همچون پول، فنّاوری، قدرت نظامی، و علاوه بر اینها برخوردار بودند، اما حاکمان ایران دارای هدفی مشخص و اراده ای برای پیروزی بودند. بدون این دو ویژگی، مزیت های مادیِ حریفان کم کم ضعیف شده است.

یک سال پیش، حاکمان ایران با فاجعه ای روبرو بودند. پول رایج کشورشان سه چهارمِ ارزش خود را از دست داده بود؛ علتِ آن عمدتاً تحریم های شدید اقتصادی بود که پیش نویس آن را سناتور «مارک کِرک» و سناتور «رابرت مِنندِز» در سال ۲۰۱۱ تهیه کرده بودند و اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، در اوایل ۲۰۱۲ با اکراهِ بسیار آن را امضا نموده بود. تورم روندی لگام گسیخته داشت و بیکاری رو به فزونی بود. به نظر می رسید که سودمندترین متحد منطقه ایِ آن ها، یعنی بشار اسد در سوریه، محکوم به فنا بود؛ چراکه از داخل مورد حملۀ قیامی خشونت بار قرار گرفته بود و از خارج در معرض تهدید اوباما مبنی بر دخالت جهت برچیدن سلاح های شیمیایی سوریه بود.

امروز ایالات متحده و بریتانیا با بشار اسد در حال هماهنگ کردن مأموریت های بمباران هستند، البته نه بر ضد او. بخش مهمی از تحریم های ایران لغو شده است، واحد پول این کشور تقویت شده است، تورم فروکش کرده است، و تجارت و سرمایه گذاری خارجی در حال احیا شدن است. ایالات متحده مرتباً مطالبات خود در مورد محدودیت برنامۀ هسته ای ایران را کاهش داده است. به گزارش نیویورک تایمز، دولت اوباما از خواستۀ دیرینۀ خود مبنی بر این که ایران باید سانتریفیوژ های هسته ای خود را تعلیق کند عقب نشینی کرده است و در عوض صرفاً از تهران خواسته ارتباط آنها با یکدیگر را قطع نماید. ظرفیت غنی سازی ایران تغییری نخواهد کرد و ایران می تواند پیشرفتِ خود به سوی سلاح هسته ای را تقریباً در هر زمانی از سر بگیرد، در حالی که تنها چیزی که از دست می دهد مدت زمان لازم برای اتصال مجدد مجموعۀ لوله هاست.

پیشنهاد اخیری که ارائه شده آخِرین مورد از عقب نشینی های آمریکاست. مذاکره کنندگان ایرانی هر بار امتیازات ارائه شده از سوی آمریکا را بی ارزش شمرده و بر کسب امتیازات بیشتر اصرار ورزیده اند. تا جایی که افراد در خارج از مذاکرات می بینند، آن ها (ایرانی ها) این امتیازات را به دست آورده اند. طبق روند کنونی، هرگونه توافق نهایی ایران را در آستانۀ توانمندیِ ساخت سلاح های هسته ای متوقف خواهد کرد – البته این بار با این تفاوت که آمریکا حق هرگونه اقدام غیرنظامی برای ممانعت از حرکت نهاییِ ایران در تکمیل بمب را از خود سلب نموده است.

چه دستاورد فوق العاده ای در مذاکرات! باید آن را به عنوان یک مطلب درسی در دانشگاه ها تدریس کنند. حاکمان ایران به راستی چطور توانستند این کار را بکنند؟

ایران در حالی وارد مذاکرات شد که چیزی برای خرید و فروش داشت. جنس فروختنی برنامۀ هسته ای بود؛ آن چه قرار بود خریداری شود روابط عادی تر با ایالات متحده و جهان غرب بود.

مذاکرات به این علت آغاز شد که ایالات متحده ابزارهای اِعمال زور قدرتمندی بر ضد ایران در اختیار داشت: از تحریم ها گرفته تا خرابکاری و نیروی نظامی. اما حاکمان ایران همتایان خود را ارزیابی کردند. آن ها دریافتند که همتایانشان تقریباً به اندازۀ خود ایرانی ها مخالف به کارگیری آن ابزارهای اِعمال زور هستند. حربه ای که دشمنت می ترسد از آن استفاده کند اصلاً حربه نیست.

ایالات متحده پاداش ها یا مشوّق هایی نیز داشت که ارائه کند و مهم ترینِ آن ها کاهش تحریم ها و عادی سازی روابط ایران و آمریکا بود. با این حال، حتی پیش از پیشروی های داعش در شمال عراق، دولت اوباما به این نتیجه رسیده بود که خودش بیش از ایران به این پاداش ها نیاز دارد. درست همانگونه که تهدیدی که نتوانی از آن استفاده کنی اصلاً تهدید نیست، پاداشی نیز که خودت مشتاق استفاده از آن هستی دیگر چندان پاداش به شمار نمی آید.

نتیجۀ بدیهی: ایالات متحده که مذاکرات را از موضع قدرت آغاز نمود در تمام مدت مذاکرات همچون طرفِ ضعیف تر عمل کرده است. آمریکا آشکارا مشتاق توافق بود و ایران نیز از این اشتیاق استفاده کرد. یک نقطۀ عطف شایان توجه در مسیر سقوط آمریکا تصمیم اتخاذ شده در ماه ژوئیه مبنی بر تمدید شش ماهۀ مذاکرات هسته ای بود، آن هم درست ۲۰ روز پس از آنکه آقای جان کِری طی مقاله ای در روزنامۀ واشنگتن پست هشدار داده بود هیچ تمدیدی در کار نیست مگر اینکه ایران «تمایل صادقانه ای به رفع نگرانی های مشروعِ جامعۀ جهانی نشان دهد». در عوض، ایران همچنان سرسختی نشان داد و هر طور که بود موفق به تمدید مذاکرات شد. از آن زمان به بعد، مذاکره کنندگان ایرانی کاملاً متقاعد شده بودند که در برابر دشمنان سست ارادۀ خود دستِ بالا را دارند.

حاکمان ایران هوشمندانه تمام اصول مذاکره را وارونه کردند: به جای این که برنامۀ هسته ای خود را تقدیم کنند تا آشتی برقرار شود، آشتی را پیشنهاد دادند تا در عوض ایالات متحده سطح بالاتری از ظرفیت هسته ایِ ایران را بپذیرد. آن ها آمریکایی ها را متقاعد ساختند که آن چه ایران شدیداً بدان نیاز دارد یعنی ایجاد روابط حسنه با آمریکا حتی بیشتر به نفع خود آمریکاست. آن ها ایالات متحده را متقاعد نمودند که آمریکاست که باید امتیازات هسته ای بدهد تا به این آشتی دست یابد، نه ایران. در تاریخچۀ فریبکاری ها، دستاوردی بزرگتر از این دیده نمی شود. ما به سوی نتیجه ای می رویم که بر اساس آن ایران نه تنها هرچه می خواست را به دست می آورَد، بلکه هیچ چیزی هم در ازای آن نمی پردازد؛ همچنین، نه تنها کلاه بزرگی سر آمریکا خواهد رفت، بلکه قربانیان این کلاهبرداری با دوستان خبرنگار خود دربارۀ پیروزی دیپلماتیک خود سخن خواهند گفت و رقّت انگیزتر اینکه این را باور هم خواهند کرد.