-
دوشنبه, ۵ اسفند ۱۳۹۲، ۰۱:۱۸ ب.ظ
-
۱۳۷
یکی از أسرار و رازهای اهل بیت(علیهم السلام)، کتاب‌هایی است
که در میان آنان بوده و خود را موظف به نگهداری آنان می‌دانستند که از مهمترین و
عظیم‌ترین کتاب‌های اهل بیت(علیهم السلام)، مصحف حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)
است.
حجت‌الاسلام و المسلمین سید تقی واردی، عضو هیئت علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی،
در نوشتاری به معرفی مصحف شریف حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پرداخته که بخش نخست آن
در ادامه ارائه می‌شود.
دانش و آگاهی اهل بیت عصمت و طهارت (سلام الله علیهم اجمعین) بر گرفته از علم الهی و فراتر و گسترده‌تر از معارف بشری است و بدین جهت سرشار از حکمت و معرفت است و درک و تحلیل آن برای سایر انسان‌ها، مشکل و یا غیرممکن است.
بدین لحاظ در روایت نورانی آنان آمده است: [درک و آگاهی از وضع و] خبر ما دشوار و مشکل است و کسی نمی‌تواند آن را تحمل نماید، مگر فرشته مقرب پروردگار، یا پیامبر مرسل، یا مؤمنی که خداوند متعال قلبش را برای ایمان امتحان و آزمایش کرده باشد، و یا شهری که استوار و محکم باشد. پرسیده شد: شهر استوار و حصین چیست؟ امام(علیه السلام) فرمود: قلب کسی که به کمال رسیده باشد.
بنابراین، در حیات طیبه اهل بیت(علیهم السلام) أسرار و رازهایی است که جز خودشان، کسی از آن‌ها با خبر و مطلع نیست و جز اندکی از انسان‌های به کمال رسیده، کسی توان تحمل و تحلیل آن‌ها را ندارد.
یکی از أسرار و رازهای اهل (علیهم السلام)، کتاب‌هایی است که در میان آنان بوده و خود را موظف به نگهداری آنان می‌دانستند که از مهمترین و عظیم‌ترین کتاب‌های اهل بیت(علیهم السلام)، مصحف حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) است.
در این نوشتار تلاش خواهیم کرد با استفاده از احادیث و روایات معصومین(علیهم السلام)، به بررسی این کتاب مهم پرداخته و درباره آن، به این پرسش‌ها پاسخ دهیم: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چیست؟ در چه تاریخی تدوین شد؟ در چه چیزی نوشته شده؟ چه استفاده‌هایی از آن به عمل می‌آید؟ چه مقدار حجم دارد و در کجا و در اختیار چه کسی قرار دارد؟
کتاب‌های اهل بیت(علیهم السلام)
اصولاً کتاب‌ها و رساله‌هایی که از سوی اهل بیت(علیهم السلام) تدوین یافته و یا به آنان نسبت داده شده است بر چهار دسته می‌توان تقسیم کرد:
1- کتاب‌هایی که از سخنان و وصایای آنان گردآوری شده و بعدها به صورت کتاب مدون درآمدند. که برجسته‌ترین و متقن‌ترین این نوع کتاب‌ها، کتاب گرانسنگ "نهج البلاغه" است، که از خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار امیر مؤمنان(علیه السلام)، توسط سید رضی گردآوری و تألیف گردید. همچنین می‌توان کتاب "الجعفریات" و کتاب "تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)" را در این دسته قرار داد.
2- کتاب‌هایی که از سوی آنان نوشته شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفت، تا همگان از آن‌ها بهره‌مند گردند. مانند "صحیفه سجادیه" و "رساله حقوق" که توسط امام زین‌العابدین(ع) به رشته تحریر درآمدند.
3- کتاب‌ها و یا به عبارت صحیح‌تر، علومی که اهل بیت(سلام الله علیهم) حاملان و رازداران آن‌ها بوده و از معصوم پیشین آن‌ها را تحویل گرفته و به هنگام شهادت، به معصوم بعدی می‌سپردند و این‌ها از جمله ودایع امامت بود، که هم‌اینک در اختیار امام زمان(ارواحنا لمقدمه الفداه) قرار دارد. مانند جفر أحمر، جفر أبیض، جفر اکبر و جفر اصغر.
امام جعفر صادق(ع) در روایتی فرمود: و عند نا الجفر الأبیض، والجفر الأحمر، والجفر الاکبر، و الجفر الاصغر، و الجامعه، و الصحیفة و کتاب علی(ع).
4- کتاب‌هایی که از سوی اهل بیت(ع) تدوین شده‌اند، اما نه برای عموم مردم، بلکه برای خود پیشوایان معصوم(ع) که از پیشوای قبلی به پیشوای بعدی منتقل می‌شد و سرآخر در اختیار خاتم الاوصیاء، حضرت حجت بن الحسن(ع) قرار گرفتند و این‌ها نیز از اسرار و ودایع امامت می‌باشند. که معروف‌ترین و مشهورترین آن‌ها عبارتند از کتاب "الجامعه" و کتاب "مصحف فاطمه".
البته مصحف‌های دیگری نیز برای اهل بیت(ع) بیان شده است و طبق روایتی برای هر یک از امامان معصوم(ع) مصحفی وجود دارد.
تفاوت مصحف با صحیفه
به مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، "صحیفه فاطمه(سلام الله علیها)" نیز گفته می‌شود؛ ولیکن این قول، نادر است و قول معروف و مشهور درباره کتاب حضرت زهرافاطمه (سلام الله علیها) همان "مصحف (سلام الله علیها)" می‌باشد.
گرچه نمی‌توان به طور قطع و یقین بین این دو اصطلاح، تفاوتی قایل شد ولی آنچه به ذهن انسان تبادر می‌نماید و اطلاق آیات و روایات، آن را تأیید می‌کند، این است که صحیفه، به نامه یا نوشته‌ای گفته می‌شود که از شخصیتی به شخصیت دیگر و یا به جمعی از مردم ارسال و یا برای استفاده آنان تحریر و تدوین گردید. مانند کتاب شریف "صحیفه سجادیه" که از سوی امام زین‌العابدین(علیه السلام) برای استفاده همه مؤمنان تدوین شد. اما مصحف، در صدر اسلام به کتاب خدا (قرآن مجید) گفته می‌شد و از این قبیل است مصحف امام علی(علیه السلام)، مصحف عثمان، مصحف عبدالله بن مسعود و غیر ذلک.
باید توجه داشت که مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، از این دست نیست و مراد از آن، قرآن فاطمه زهرا(سلام الله علیها) نمی‌باشد و حتی در برخی از روایت‌ها تأکید شده است که در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چیزی از قرآن مجید وجود ندارد، تا این گمان که مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، چیز خاصی نیست جز قرآن آن حضرت، از ذهن‌ها زدوده شود و دانسته شود که این کتاب شریف، غیر قرآن و چیز دیگری است.
در احادیث متعددی از معصومین(علهیم السلام) به این موضوع تأکید شد. به فرازهایی از آن‌ها توجه فرمایید:
امام جعفر صادق(علیه السلام): و مصحف الفاطمة، ما أز عم ان فیه قرآناً. (الکافی، ج 1، ص 24)
امام صادق(علیه السلام): و الله ما فیه من قرآنکم حرف واحد. (بصائر الدرجات، ابوجعفرصفار قمی، ص 151)
امام محمد باقر(علیه السلام): ما فیه شیئ من القرآن. (دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری، ص 27)
امام موسی کاظم(علیه السلام): عندی مصحف فاطمه(علیها السلام)، لیس فیه شیئی من القرآن. (بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمی، ص 174)
به هر روی گرچه کتاب فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، مصحف خوانده می‌شود ولیکن مصحف به معنای قرآن نیست. بلکه کتابی است که با انشای آن حضرت نگاشته شده است.
اما از این که چرا آن را مصحف نامیدند، چند علت ذکر شده است:
1- برخی از علما معتقدند که از حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) دو کتاب بر جای مانده است که یکی از آن‌ها "صحیفه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)" است که حاوی احادیث و سخنان پدر ارجمندش حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) است و دیگری "مصحف فاطمه(سلام الله علیها)" است که پس از رحلت پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله)، آن را املاء و تدوین نمود و چون خواستند بین آن دو کتاب تمایزی باشد، آن‌ها را به دو نام، یکی را صحیفه و دیگری را مصحف خواندند.
2- برخی دیگر معتقدند که مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در آغاز، در صفحات پراکنده تحریر یافته بود که بعدها آن را امیر مؤمنان(علیه السلام) و یا امامان بعدی در یک نسخه‌ای گردآوری کرده و نام مصحف را بر آن گذاشتند.
ادامه دارد...
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
دانش و آگاهی اهل بیت عصمت و طهارت (سلام الله علیهم اجمعین) بر گرفته از علم الهی و فراتر و گسترده‌تر از معارف بشری است و بدین جهت سرشار از حکمت و معرفت است و درک و تحلیل آن برای سایر انسان‌ها، مشکل و یا غیرممکن است.
بدین لحاظ در روایت نورانی آنان آمده است: [درک و آگاهی از وضع و] خبر ما دشوار و مشکل است و کسی نمی‌تواند آن را تحمل نماید، مگر فرشته مقرب پروردگار، یا پیامبر مرسل، یا مؤمنی که خداوند متعال قلبش را برای ایمان امتحان و آزمایش کرده باشد، و یا شهری که استوار و محکم باشد. پرسیده شد: شهر استوار و حصین چیست؟ امام(علیه السلام) فرمود: قلب کسی که به کمال رسیده باشد.
بنابراین، در حیات طیبه اهل بیت(علیهم السلام) أسرار و رازهایی است که جز خودشان، کسی از آن‌ها با خبر و مطلع نیست و جز اندکی از انسان‌های به کمال رسیده، کسی توان تحمل و تحلیل آن‌ها را ندارد.
یکی از أسرار و رازهای اهل (علیهم السلام)، کتاب‌هایی است که در میان آنان بوده و خود را موظف به نگهداری آنان می‌دانستند که از مهمترین و عظیم‌ترین کتاب‌های اهل بیت(علیهم السلام)، مصحف حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) است.
در این نوشتار تلاش خواهیم کرد با استفاده از احادیث و روایات معصومین(علیهم السلام)، به بررسی این کتاب مهم پرداخته و درباره آن، به این پرسش‌ها پاسخ دهیم: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چیست؟ در چه تاریخی تدوین شد؟ در چه چیزی نوشته شده؟ چه استفاده‌هایی از آن به عمل می‌آید؟ چه مقدار حجم دارد و در کجا و در اختیار چه کسی قرار دارد؟
کتاب‌های اهل بیت(علیهم السلام)
اصولاً کتاب‌ها و رساله‌هایی که از سوی اهل بیت(علیهم السلام) تدوین یافته و یا به آنان نسبت داده شده است بر چهار دسته می‌توان تقسیم کرد:
1- کتاب‌هایی که از سخنان و وصایای آنان گردآوری شده و بعدها به صورت کتاب مدون درآمدند. که برجسته‌ترین و متقن‌ترین این نوع کتاب‌ها، کتاب گرانسنگ "نهج البلاغه" است، که از خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار امیر مؤمنان(علیه السلام)، توسط سید رضی گردآوری و تألیف گردید. همچنین می‌توان کتاب "الجعفریات" و کتاب "تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)" را در این دسته قرار داد.
2- کتاب‌هایی که از سوی آنان نوشته شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفت، تا همگان از آن‌ها بهره‌مند گردند. مانند "صحیفه سجادیه" و "رساله حقوق" که توسط امام زین‌العابدین(ع) به رشته تحریر درآمدند.
3- کتاب‌ها و یا به عبارت صحیح‌تر، علومی که اهل بیت(سلام الله علیهم) حاملان و رازداران آن‌ها بوده و از معصوم پیشین آن‌ها را تحویل گرفته و به هنگام شهادت، به معصوم بعدی می‌سپردند و این‌ها از جمله ودایع امامت بود، که هم‌اینک در اختیار امام زمان(ارواحنا لمقدمه الفداه) قرار دارد. مانند جفر أحمر، جفر أبیض، جفر اکبر و جفر اصغر.
امام جعفر صادق(ع) در روایتی فرمود: و عند نا الجفر الأبیض، والجفر الأحمر، والجفر الاکبر، و الجفر الاصغر، و الجامعه، و الصحیفة و کتاب علی(ع).
4- کتاب‌هایی که از سوی اهل بیت(ع) تدوین شده‌اند، اما نه برای عموم مردم، بلکه برای خود پیشوایان معصوم(ع) که از پیشوای قبلی به پیشوای بعدی منتقل می‌شد و سرآخر در اختیار خاتم الاوصیاء، حضرت حجت بن الحسن(ع) قرار گرفتند و این‌ها نیز از اسرار و ودایع امامت می‌باشند. که معروف‌ترین و مشهورترین آن‌ها عبارتند از کتاب "الجامعه" و کتاب "مصحف فاطمه".
البته مصحف‌های دیگری نیز برای اهل بیت(ع) بیان شده است و طبق روایتی برای هر یک از امامان معصوم(ع) مصحفی وجود دارد.
تفاوت مصحف با صحیفه
به مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، "صحیفه فاطمه(سلام الله علیها)" نیز گفته می‌شود؛ ولیکن این قول، نادر است و قول معروف و مشهور درباره کتاب حضرت زهرافاطمه (سلام الله علیها) همان "مصحف (سلام الله علیها)" می‌باشد.
گرچه نمی‌توان به طور قطع و یقین بین این دو اصطلاح، تفاوتی قایل شد ولی آنچه به ذهن انسان تبادر می‌نماید و اطلاق آیات و روایات، آن را تأیید می‌کند، این است که صحیفه، به نامه یا نوشته‌ای گفته می‌شود که از شخصیتی به شخصیت دیگر و یا به جمعی از مردم ارسال و یا برای استفاده آنان تحریر و تدوین گردید. مانند کتاب شریف "صحیفه سجادیه" که از سوی امام زین‌العابدین(علیه السلام) برای استفاده همه مؤمنان تدوین شد. اما مصحف، در صدر اسلام به کتاب خدا (قرآن مجید) گفته می‌شد و از این قبیل است مصحف امام علی(علیه السلام)، مصحف عثمان، مصحف عبدالله بن مسعود و غیر ذلک.
باید توجه داشت که مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، از این دست نیست و مراد از آن، قرآن فاطمه زهرا(سلام الله علیها) نمی‌باشد و حتی در برخی از روایت‌ها تأکید شده است که در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چیزی از قرآن مجید وجود ندارد، تا این گمان که مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، چیز خاصی نیست جز قرآن آن حضرت، از ذهن‌ها زدوده شود و دانسته شود که این کتاب شریف، غیر قرآن و چیز دیگری است.
در احادیث متعددی از معصومین(علهیم السلام) به این موضوع تأکید شد. به فرازهایی از آن‌ها توجه فرمایید:
امام جعفر صادق(علیه السلام): و مصحف الفاطمة، ما أز عم ان فیه قرآناً. (الکافی، ج 1، ص 24)
امام صادق(علیه السلام): و الله ما فیه من قرآنکم حرف واحد. (بصائر الدرجات، ابوجعفرصفار قمی، ص 151)
امام محمد باقر(علیه السلام): ما فیه شیئ من القرآن. (دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری، ص 27)
امام موسی کاظم(علیه السلام): عندی مصحف فاطمه(علیها السلام)، لیس فیه شیئی من القرآن. (بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمی، ص 174)
به هر روی گرچه کتاب فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، مصحف خوانده می‌شود ولیکن مصحف به معنای قرآن نیست. بلکه کتابی است که با انشای آن حضرت نگاشته شده است.
اما از این که چرا آن را مصحف نامیدند، چند علت ذکر شده است:
1- برخی از علما معتقدند که از حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) دو کتاب بر جای مانده است که یکی از آن‌ها "صحیفه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)" است که حاوی احادیث و سخنان پدر ارجمندش حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) است و دیگری "مصحف فاطمه(سلام الله علیها)" است که پس از رحلت پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله)، آن را املاء و تدوین نمود و چون خواستند بین آن دو کتاب تمایزی باشد، آن‌ها را به دو نام، یکی را صحیفه و دیگری را مصحف خواندند.
2- برخی دیگر معتقدند که مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در آغاز، در صفحات پراکنده تحریر یافته بود که بعدها آن را امیر مؤمنان(علیه السلام) و یا امامان بعدی در یک نسخه‌ای گردآوری کرده و نام مصحف را بر آن گذاشتند.
ادامه دارد...
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
