ناگفته‌های بزرگترین انفجار ریلی ایران

انفجار قطار نیشابور که تا شعاع ۲۰ کیلومتری محل سانحه، صدمات وارد کرد و همچنین کشته شدن سیصد نفر، که شناسایی برخی از آنها امکان‌پذیر نبود، ناگفته‌های پدر امداد و نجات ایران از بزرگترین انفجار ریلی ایران را شامل می‌شود.

ه گزارش خبرنگار سلامت خبرگزاری تسنیم، بیژن دفتری به عنوان یکی از مهمترین فرماندهان امدادی ایران ناگفته‌های بزرگترین انفجار ریلی ایران را اینگونه تشریح می‌کند. ما هنوز درگیر ادامه خدمات به آسیب‌دیدگان زلزله بم بودیم که خبر رسید در 10 کیلومتری ایستگاه راه آهن نیشابور واگن‌های یک قطار باری که حامل گوگرد، پشم شیشه و مواد شیمیایی بودند و از تهران عازم مشهد بودند، منفجر شده‌اند. این قطار که در ایستگاهی بین نیشابور و مشهد متوقف بود، به دلیل نامشخصی تعدادی از واگن‌های آن بر حسب حوادث متداول راه‌آهنی از آن ایستگاه که شیب آن به طرف نیشابور بود، فرار می‌کنند و لحظه به لحظه بر سرعت حرکت آن افزوده می‌شود.

دست‌اندرکاران راه آهن تصمیم می‌گیرند قبل از رسیدن واگن‌ها به ایستگاه نیشابور با تغییر از خط اصلی به فرعی واگن‌ها را به ایستگاه بین‌راهی در 10 کیلومتری نیشابور هدایت کنند. در کنار این ایستگاه روستای کوچکی وجود داشت که با هماهنگی ستاد حوادث غیرمترقبه استان خراسان دستور تخلیه روستا صادر می‌شود و مسیرهای منتهی به روستا و ایستگاه کاملاً مسدود می‌شوند و از تردد افراد غیرمجاز جلوگیری می‌شود.

این اقدام یک حرکت پیشگیرانه ایمنی به‌ موقع بود. واگن‌ها در این ایستگاه در برخورد با مانع دچار آتش‌سوزی می‌شوند. نیروهای آتش‌نشانی که از مراکز مختلف به آنجا آمده بودند در کنار سایر عوامل امدادی بدون تشخیص منشا‌ء اصلی و نوع مواد در حال احتراق به روش‌های معمولی و استفاده از آب شروع به اطفای حریق می‌کنند.

البته تلاش‌هایی هم برای شناسایی نوع مواد توسط کارشناسان آتش‌نشانی به عمل آمد که بی‌حاصل بود. تا فردای روز حادثه، آتش‌سوزی به ظاهر مهار شد و از واگن‌ها بخار به هوا می‌رفت و به نظر می‌رسید این بخار مربوط به آب ریخته شده روی آتش است. اما گویا با نفوذ آب به داخل مواد، فعل و انفعالات شیمیایی در حال انجام بود تا زمینه‌ساز یک انفجار ممهیب گردد؛ ولی کسی این موضوع را تشخیص نداد. پس از خاموش شدن آتش عوامل حاضر در صحنه عملیات را پایان یافته تلقی کردند و تدابیر امنیتی ایجاد شده در صحنه برداشته شد.

مردم محلی و مسئولان برای تماشا و تشکر از خدمات افراد مشارکت‌کننده در عملیات به محل واگن‌ها نزدیک شدند.در همین موقع مواد داخل واگن‌ها با فعل و انفعالات صورت گرفته به نقطه واکنش موثر رسیدند و منفجر شدند و بدین ترتیب یک حادثه کوچک یعنی فرار واگن‌ها و آتش گرفتن آنها به دلیل عدم شناخت نوع مواد در حال حمل، رعایت نکردن اصول ایمنی و استانداردهای لازم در حمل این‌گونه مواد و اطفای غیرتخصصی آتش‌نشانان، به یک بحران بزرگ تبدیل شد که انعکاس و تبلیغات منفی جهانی را در پی داشت.

صدای مهیب انفجار تا فاصله یکصد کیلومتری شنیده شد

صدای مهیب ناشی از انفجار به قدری شدید بود که تا فاصله تقریباً یکصد کیلومتری و حتی شهر مشهد هم شنیده شد. در محل انفجار گودال بزرگ و عمیقی ایجاد شد و قطعات واگن‌ها از جمله چرخ‌های بسیار سنگین تا فاصله دویست متری محل حادثه پرتاب شده بودند.

صدمات انفجار تا شعاع 20 کیلومتری محل سانحه

ساختمان ایستگاه راه‌آهن و تعدادی از منازل روستای نزدیک محل آسیب دیدند و تا شعاع بیست کیلومتری محل سانحه موج انفجار صدماتی به دیوارهای منازل روستاییان وارد کرد و حدود سیصد نفر از افرادی که در نزدیکی محل سانحه بودند به طرز فجیعی کشته شدند به نحوی که شناسایی برخی از آنها امکان‌پذیر نبود.

همچنین تعداد دویست نفر مصدوم و مجروح شدند که با کمک تیم‌های امدادی جمعیت و سایر سازمان‌ها به بیمارستان‌های نیشابور، مشهد و سایر نقاط انتقال داده شدند. من بعد از دریافت خبر بلافاصله با یک فروند بالگرد خودم را به منطقه رساندم و بر ادامه عملیات نظارت کردم.

بیژن دفتری 

لازم به ذکر است که در تمام حمل و جابجایی مواد خطرناک از مبداء تا مقصد می‌بایست مطابق با پروتکل‌های جهانی حمل این‌گونه مواد و استفاده از وسایط نقلیه خاص و به‌طور ویژه انجام شود.

برای حمل به‌وسیله قطارهای باری نیز می‌بایست تمهیداتی از جمله نصب علائم استاندارد هشدار دهنده و حرکت بدون توقف در اماکن مسکونی علاوه بر روش‌های معمول اعمال می‌شد.

افشای محموله قطار نیشابور

در اظهارات یکی از معاونت‌های وقت وزارت راه و ترابری که برای ادای توضیحات به مجلس شورای اسلامی فراخوانده شده بود، شنیدم وی گفته بود که صاحبان محموله چون می‌دانستند هزینه حمل این‌گونه محموله‌ها که مواد خطرناک تلقی می‌شوند گران‌تر است، از افشای نوع محموله خودداری کرده‌اند.

این یعنی عذر بدتر از گناه، چون مسئولان بخش‌های حمل و نقل، ترخیص‌کنندگان کالا از بنادر و گمرکات می‌بایست حتماً نوع و مشخصات کامل محموله‌ها را در بارنامه‌های رسمی قید کنند و در اظهارات دیگر همین مسئول اعلام شد که این مواد اصلاً جزء مواد خطرناک نبوده‌اند! پس مشخص نیست که چه چیزی در این قطار موجب انفجار شده است.

این‌گونه سهل‌انگاری‌ها و بی‌توجهی‌ها علاوه بر خسارات مالی و جانی فراوان، هزینه‌های زیادی را نیز به دولت تحمیل کرد. چون بعد از این حادثه دولت علاوه بر تأمین هزینه‌های نوسازی و بازسازی واحدهای تخریب شده، ناچار به پرداخت دیه افراد کشته شده به بازماندگان آنها نیز شد.

گسترش صنعت در کشور که بخش اعظم آن فاقد استانداردهای ایمنی برای مقابله با حوادث احتمالی است، موجب شده است علاوه بر سوانح طبیعی، حوادث انسان‌ساز نیز به دفعات در کشور ما اتفاق بیفتد و همواره خسارات جانی و مالی و آسیب به محیط زیست را به همراه داشته باشد. مهم‌ترین این حوادث تصادفات جاده‌ای، انفجار و آتش‌سوزی در مراکز صنعتی، کارخانجات، مراکز تجاری و ... بوده است.

در اغلب این حوادث وجود عوامل زمینه‌ساز بر اثر بی‌تدبیری می‌توانند از یک حادثه کوچک و محدود که می‌شود به راحتی آن را کنترل کرد یک فاجعه بسازند که نمونه بارز این‌گونه سوانح انفجار قطار در ایستگاه نیشابور در 29 بهمن 1382 بود.

به گزارش تسنیم، بیژن دفتری فرمانده امدادی زلزله بم و انفجار قطار نیشابور که ملقب به پدر امداد و نجات ایران بود در روز 13 آذر سال جاری در تهران درگذشت.