چرا امام صادق (علیه السلام) به شیخ الائمه معروف شدند؟

تأسیس نهضت عظیم علمی و مکتب فکرى و نوسازى و احیاگرى تعلیمات اسلامى، سبب شد که امام صادق(علیه السلام) به عنوان رئیس مذهب جعفرى (تشیع) شهرت یابند، همچنین از آن جهت که عمر بیشترى نصیب آنحضرت شده است به «شیخ الائمه‌» مشهور هستند.

حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) رئیس مذهب جعفرى در روز ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ هجرى در شهر مقدس مدینه به دنیا آمدند، پدر آن بزرگوار حضرت امام باقر (علیه السلام) و مادر آن بزرگوار امّ فروه دختر قاسم بن محمد بن أبى بکر بود.

نگاهی گذار به و لادت و تربیت امام صادق (علیه السلام)

امام صادق تا سن ۱۲ سالگى معاصر جد گرامیش حضرت سجاد (علیه السلام) بود و مسلما تربیت اولیه او تحت نظر آن بزرگوار صورت گرفته و امام (علیه السلام) از خرمن دانش جدش خوشه‌چینى کرده است. پس از رحلت امام چهارم مدت ۱۹ سال نیز در خدمت پدر بزرگوارش امام محمد باقر (علیه السلام) زندگى کرد و با این ترتیب ۳۱ سال از دوران عمر خود را در خدمت جد و پدر بزرگوار خود که هر یک از آنان در زمان خویش حجت خدا بودند، و از مبدأ فیض کسب نور مى‌نمودند گذرانید.

بنابراین صرف نظر از جنبه الهى و افاضات رحمانى که هر امامى آن را دار مى‌باشد، بهره‌مندى از محضر پدر و جد بزرگوارش موجب شد که آن حضرت با استعداد ذاتى و شم علمى و ذکاوت بسیار، به حد کمال علم و ادب رسید و در عصر خود بزرگترین قهرمان علم و دانش گردید.

آن حضرت هفت پسر و سه دختر داشت. پس از ایشان مقام امامت بنا به امر خدا به امام موسى کاظ‌م (علیه السلام) منتقل گردید. دیگر از فرزندان آن حضرت اسمعیل است که بزرگترین فرزند امام بوده و پیش از وفات حضرت صادق (علیه السلام) از دنیا رفته است. طایفه اسماعیلیه به امامت وى قائلند.

رسول خدا لقب «صادق» را برای آن حضرت انتخاب کردند

نام آن حضرت جعفر و لقب شاخص ایشان «صادق» است، اگر چه القاب دیگرى همانند فاضل و صابر، و طاهر هم داشته اند، لقب صادق را حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه واله) براى آن حضرت انتخاب فرمودند، علامه مجلسى در جلد ۴۷ بحار الانوار صفحه ۸ روایتى بدین مضمون نقل کرده است: «امام زین العابدین (علیه السلام) از پدرش و او از جدش امیر المؤمنین (علیه السلام) نقل کرده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) فرمودند: «وقتى که فرزند من جعفر بن محمد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب متولد شد، او را صادق نام گذارید، زیرا در اولاد او کسى همنام او خواهد بود که به ناحق دعوى امامت مى کند و او را کذاب خواهند گفت». همچنین گفته شده از این جهت به وى صادق مى‌گفتند که هر چه مى‌گفت راست و درست بود و فضیلت او مشهورتر از آن است که گفته شود.

ماجرای ترس امام صادق (علیه السلام) از بیان «تلبیه» در حال احرام

مالک بن انس فقیه مدینه مى گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) مى رفتم، آن حضرت براى نشستن من متکا مى گذاشت و احترام مى فرمود و ایشان نسبت به من محبت داشت، و این امر مرا بسیار خوشحال مى کرد و خداى را بر این نعمت شکر مى کردم. سپس مالک مى گوید: آن حضرت مردى بود که از سه حال خارج نبود: یا روزه بوده یا در حال نماز، و یا در حال ذکر خداوند، از بزرگان عبادت کنندگان، و در زهد سرآمد بود، از همان هایى که از خدا خوف و خشیت فراوان دارند.

هر زمانى که مى فرمود: «قال رسول الله (صلى الله علیه وآله) » گاهى رنگ آن حضرت کبود، و گاهى زرد مى شد، تا به جایى که گاهى شناخته نمى شد. یک سال با آن حضرت به حج خانه خدا رفته بودم، وقتى که گاه احرام شد، هرچه آن حضرت سعى مى کرد که تلبیه «لبیک اللهم لبیک» بگوید، صدا در گلوى آن حضرت قطع مى شد و نزدیک بود که از بالاى مرکب به زمین بیافتد، به آن حضرت عرض کردم؛ اى فرزند پیامبر بگو لبیک، زیرا باید محرم شوى و چاره اى از گفتن نیست، آن حضرت فرمود: چگونه جسارت کنم و بگویم: «لبیک اللهم لبیک» در حالى که مى ترسم از آن که خداوند عزوجل به من بگوید: «لا لبیک و لا سعدیک؟»

نگاهی به عصر امامت امام صادق (علیه السلام)

زندگى پر بار امام جعفر صادق (علیه السلام) مصادف بود با خلافت پنج نفر از بنى امیه (هشام بن عبدالملک - ولید بن یزید - یزید بن ولید - ابراهیم بن ولید - مروان حمار) که هر یک به نحوى موجب تألم و تأثر و کدورت روح بلند امام معصوم (علیه السلام) را فراهم مى‌کرده‌اند، و دو نفر از خلفاى عباسى (سفاح و منصور) نیز در زمان امام (علیه السلام) مسند خلافت را تصاحب کردند و نشان دادند که در بیداد و ستم بر امویان پیشى گرفته‌اند، چنانکه امام صادق (علیه السلام) در ۱۰ سال آخر عمر شریفش در ناامنى و ناراحتى بیشترى بسر مى‌برد. عصر امام صادق (علیه السلام) یکى از طوفانى‌ترین ادوار تاریخ اسلام است که از یک سواغتشاشها و انقلابهاى پیاپى گروههاى مختلف، بویژه از طرف خونخواهان امام حسین (علیه السلام) رخ مى‌داد، که انقلاب «ابو سلمه‌» در کوفه و «ابو مسلم‌» در خراسان و ایران از مهمترین آنها بوده است و از دیگر سو عصر آن حضرت، عصر برخورد مکتبها و ایده‌ئولوژیها و عصر تضاد افکار فلسفى و کلامى مختلف بود، که از برخورد ملتهاى اسلام با مردم کشورهاى فتح شده و نیز روابط مراکز اسلامى با دنیاى خارج، به وجود آمده و در مسلمانان نیز شور و هیجانى براى فهمیدن و پژوهش پدید آورده بود.

امام صادق (علیه السلام) و نهضت عظیم علمی

ختلافات سیاسى بین امویان و عباسیان و تقسیم شدن اسلام به فرقه‌هاى مختلف‌و ظ‌هور عقاید مادى و نفوذ فلسفه یونان در کشورهاى اسلامى، موجب پیدایش یک نهضت علمى گردید. نهضتى که پایه‌هاى آن بر حقایق مسلم استوار بود.

به وجود آمدن چنین نهضت علمى در محیط آشفته و تاریک آن عصر، کار هر کسى نبود، فقط کسى شایسته این مقام بزرگ بود که مأموریت الهى داشته باشد و از جانب خداوند پشتیبانى شود، تا بتواند به نیروى الهام و پاکى نفس و تقوا وجود خود را به مبدأ غیب ارتباط دهد، حقایق علمى را از دریاى بیکران علم الهى به دست آورد، و در دسترس استفاده گوهرشناسان حقیقت قرار دهد.تنها وجود گرامى حضرت صادق (علیه السلام) مى‌توانست چنین مقامى داشته باشد، تنها امام صادق (علیه السلام) بود که با کناره‌گیرى از سیاست و جنجالهاى سیاسى از آغاز امامت در نشر معارف اسلام و گسترش قوانین و احادیث راستین دین مبین و تبلیغ احکام و تعلیم و تربیت مسلمانان کمر همت بر میان بست.

بنابراین زمان امام صادق (علیه السلام) در حقیقت عصر طلایى دانش و ترویج احکام و تربیت شاگردانى بود که هر یک مشعل نورانى علم را به گوشه و کنار بردند و در «خودشناسى‌» و «خداشناسى‌» مانند استاد بزرگ و امام بزرگوار خود در هدایت مردم کوشیدند. در همین دوران درخشان - در برابر فلسفه یونان - کلام و حکمت اسلامى رشد کرد و فلاسفه و حکماى بزرگى در اسلام پرورش یافتند.همزمان با نهضت علمى و پیشرفت دانش به وسیله امام صادق (علیه السلام) در مدینه، منصور خلیفه عباسى که از راه کینه و حسد، به فکر ایجاد مکتب دیگرى افتاد که هم بتواند در برابر مکتب جعفرى استقلال علمى داشته باشد و هم مردم را سرگرم نماید و از خوشه‌چینى از محضر امام (علیه السلام) بازدارد.

علت شهرت امام صادق (علیه السلام) به موسس مذهب جعفری چیست؟

در چنین شرایط دشواری که شیعه مى‌رفت که نابود شود، یعنى اسلام راستین به رنگ خلفا درآید و به صورت اسلام بنى امیه‌اى یا بنى عباسى خودنمایى کند، امام دامن همت به کمر زد و به احیا و بازسازى معارف اسلامى پرداخت و مکتب علمى عظیمى به وجود آورد که محصول و بازده آن، چهار هزار شاگرد متخصص (همانند هشام، محمد بن مسلم و…) در رشته‌هاى گوناگون علوم بودند، و اینان در سراسر کشور پهناور اسلامى آن روز پخش شدند. هر یک از اینان از طرفى خود، بازگوکننده منطق امام که همان منطق اسلام است و پاسدار میراث دینى و علمى و نگهدارنده تشیع راستین بودند، و از طرف دیگر مدافع و مانع نفوذ افکار ضد اسلامى و ویرانگر در میان مسلمانان نیز بودند. تأسیس چنین مکتب فکرى و این سان نوسازى و احیاگرى تعلیمات اسلامى، سبب شد که امام صادق (علیه السلام) به عنوان رئیس مذهب جعفرى (تشیع) مشهور گردد.

شهادت شیخ الائمه (علیه السلام) در شهر رسول خدا (صلی الله علیه واله)

حضرت امام صادق (علیه السلام) در بیست و پنجم شوال سال ۱۴۸ ه ق در حالى که ۶۵ سال از عمر مبارک آن حضرت گذشته بود از دنیا رحلت فرمودند و از جهت اینکه عمر بیشترى نصیب ایشان شده است به «شیخ الائمه‌» شهرت دارند. وجود مطهر و مقدس آن امام همام در قبرستان بقیع در کنار پدر و جد و عموى خود امام مجتبى (علیه السلام) به خاک سپرده شد و بنابر روایتى پس از آزار و اذیت زیاد آن حضرت به وسیله عوامل منصور دوانیقى با سم به شهادت رسید.