کعبه در آتش

استاد مهدی دقیقی شاهرودی

محرم وصفر ماه حزن واندوه دین و دینداران به پایان رسیده است و ربیع الاول به عنوان ماه سرور و شادی معروف گردیده است در حالی که این ماه نیز خالی از اتفاقات حزن آلود نیست و سرور و غم را با هم در خود جاى داده است.

روزهاى 1،3،4،5،8،9،10،12،14،16،17،19،22،23، 25 این ماه ایام پرخاطره اى از شادى و اندوه اهل بیت (علیهم السلام) است، حوادثی همچون ولادت پیامبر (صلى الله علیه و آله)، لیله المبیت و هجرت پیامبر (صلى الله علیه و آله )، ورود حضرت به مدینه، ولادت امام صادق (علیه السلام )، ، روزهاى بیادماندنى این ماه است.

ازدواج پیامبر (صلى الله علیه و آله) با حضرت خدیجه (علیها السلام )، و ورود حضرت معصومه (علیها السلام ) به قم روزهاى دیگرى است که خاطره هاى خوشى را بر جاى گذاشته است. مرگ خلیفه دوم و یزید بن معاویه و عمر بن سعد برگ هاى دیگرى از دفتر شادى اهل بیت (علیهم السلام ) در این ماه است و آغاز وجوب نماز، عمود دین اسلام واقعه  دیگری است که ماه ربیع الاول بستر آن می باشد.

اوایل ماه ربیع الاول بستر حوادثی است که رنج اور ترین آنها هجوم به خانه امیر المومنیین علیه السلام  پس از دفن بدن مطهر پیامبر (صلى الله علیه و آله ) و تخریب کعبه توسط یزیدبن معاویه است.

سوم ربیع الاول  درتقویم های شیعی مصادف با سوزاندن کعبه با سالروز حمله به مکه معظه توسط سپاهیان یزید در سال ۶۴ هجری قمری است. . واقعه حمله به شهر مقدس مکه به دستور یزید بن معاویه از مسلمات تاریخی است صاحب تتمه المنتهی می نویسد: به دستور یزید خانه کعبه را با منجنیق خراب کردند. این فاجعه یازده روز قبل از هلاکت یزید به وقوع پیوست.( 1 )و مورخان معروف اهل تسنن از جمله طبری در تاریخ خود(2) و ابن اثیر در کتاب الکامل(3) نیز آن را نقل کرده‌اند.

سید و سالار شهیدان به خاطر احتمال کشته شدن در مکه و جهت حفظ و حرمت این سرزمین، مناسک حج خویش را به عمره مفرده تبدیل و این سرزمین را به سوی کوفه ترک و لیکن زبیریان طالب قدرت برای حفظ ریاست وجان خویش، خود را متحصن در کعبه کرده و موجبات بی احترامی به آن بیت شریف را پدید آوردند.

ابن زبیر(4) از جمله افراد با نفوذی بود که پس از مرگ معاویه با یزید بیعت نکرد وبا اوبر سر ریاست مقابله نمود ، در این نبرد ابتدا مسلم بن عقبه از جانب یزید مامور دفع عبدالله شد ولی در میان راه به هلاکت رسید و بجای او حصین بن نمیر فرمانده سپاه شد.

حصین بن نمیر، یکى از سران امویان از قبیله “کنده” و از «بنی تمیم» بود که از جنایت و شقاوت هیچ کوتاهی نمی کرد. وی همواره با آل على دشمنى داشت. او در جنگ صفین، در سپاه معاویه بود. در زمان خلافت یزید هم بر عده‏اى از سپاه، فرماندهى داشت.

پدرش، “تمیم بن اسامة بن زبیر بن ورید تمیمی” همان کسی است که وقتی امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) فرمود: «سلونی قبل ان تفقدونی» از من هر چه می‌خواهید بپرسید قبل از این که در میان شما نباشم، پرسید تعداد موهای سر من چقدر است؟( 5)البته حضرت فرمودند: به خدا قسم می‌دانم، ولیکن کجاست برهان آن! یعنی از کجا بر تو معلوم کنم که عددش همانست که من می‌گویم.

حصین از جنگ آوران وپهلوانان عرب نیز بود و همیشه با آل البیت(علیهم ‌السلام) دشمنی داشت و از مخالفان سرسخت شیعه بود. وی در دوران آمدن حضرت ‏مسلم بن عقیل در کوفه، رئیس پلیس ابن زیاد بود و ماموریت داشت براى یافتن و دستگیرى مسلم، خانه‏هاى کوفیان را تفتیش کند. او همان کسی بود که قیس بن مسهر، فرستاده امام ‏حسین‏(علیه‌السلام) را دستگیر کرد و نزد ابن زیاد فرستاد و قیس به شهادت رسید.

در حادثه عاشورا، از فرماندهان گروه ‏تیرانداز بود که به سپاه امام حسین‏(علیه‌السلام) حمله کردند. او پس از شهادت حبیب بن مظاهر، سر مقدس او را در کوفه بر گردن اسب خویش آویخته بود تا به آن افتخار کند. به نقلى، بعدها پسر حبیب(قاسم) کمین کرد و او را کشت. برخى هم قتل این جنایتکار را به دست‏ یاران ‏مختار ثقفى در سال ۶۶ در نهضت‏ خروج مختار، در نزدیکی‌هاى موصل نوشته‏اند.( 6)

به نقلى، بعدها پسر حبیب(قاسم) کمین کرد و او را کشت. برخى هم قتل این جنایتکار را به دست‏ یاران ‏مختار ثقفى در سال ۶۶ در نهضت‏ خروج مختار، در نزدیکی‌هاى موصل نوشته‏اند.او همان کسی است که‏ هنگامى که عبدالله زبیر در مکه بر ضد یزید سر به مخالفت برداشته بود، بر کوه ابوقبیس‏ منجیق نهاد و کعبه را هدف قرار داد. وی با سلیمان بن صرد و توابین جنگید. در دوران حکومت یزید، به دستور او در حمله و محاصره مدینه شرکت داشت و در سرکوبى نهضت توابین حضور داشت و سه سال بعد(در سال‏۶۷ هجرى) به دست ابراهیم بن اشتر کشته شد.( 7 )

لشکر شام به فرماندهی چنین جرثومه پلیدی به مکه حمله ور شد جنگ میان سپاه حصین بن نمیر و یاران عبدالله بن زبیر ابتدا در بیرون شهر مکه انجام شد. پس از کشته شدن تعداد زیادی از افراد عبدالله بن زبیر وی به داخل شهر مکه پناهنده شد.

سپاه حصین بن نمیر بیش از دو ماه(8) شهر مکه را به محاصره خود در آوردندو در بالاى کوه‏هاى مکه که مشرف بر خانه‏ها و مسجدالحرام بود، اجتماع کردند بر کوه‌های مشرف بر مسجدالحرام از جمله کوه احمر، پشت دار النَدوه و کوه ابوقُبَیس منجنیق نصب کردندو با پرتاب سنگ و گلوله‌های قیراندود و شعله‌ور، زبیریان را زیر فشار قرار دادند و پیوسته سنگ و نفت بر مکه و مسجد مى‏افکندند صاحب «الامامة و السیاسة» مى نویسد: «لشکر حصین بن نمیر حرکت کرد تا به مکه رسید. عده اى اسب سوار را فرستاد تا پایین مکه را به دست گیرند. درآنجا وسایل جنگى و منجنیق ها را نصب نمودند و به لشکریان خود دستور داد تا روزى ده هزار صخره به طرف مکه رها کنند.( 9)

آنان پارچه هایی از پنبه و کتان به نفت آلوده مى‏ساختند و بر خانه خدا مى‏انداختند و آنها را آتش می زدند تا آنکه کعبه معظّمه سوخت و بناى آن منهدم گشت و دیوارهاى آن فرو ریخت و شاخ‏هاى گوسفندى که به جهت فداى اسماعیل آمده بود و بر سقف آویخته بودند، هم سوخت». این فاجعه یازده روز از قبل از هلاکت یزید به وقوع پیوست. .(10)

بعد از این حادثه خداوندِ منتقمِ قهّار، یزید را مهلت نداد و به جهنم فرستاد وقتی خبر مرگش به مکه رسید. ابن نمیر دست از جنگ برداشت و با لشکر خویش به جانب شام روانه شد.و ابن زبیر زنده ماند البته هنگامی که عبدالملک بن مروان به فرمانروایی رسید در سال 72 ه ق برای شکست دادن عبدالله بن زبیر به مکه حمله کرد و بعد از هشت ماه محاصره آنجا، کعبه را ویران نمود و عبدالله بن زبیر را کشت(11)

حمله به مدینه وقتل عام مردم در واقعه حره  وتخریب خانه خدا در کنار شهادت امام حسین وخاندان واصحابش حاصل حکومت ننگین یزید بر مسلمین در سه سال خلافتش بود.

پی نوشت ها

1- تتمه المنتهی: ص 63

2- تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۷ صص ۳۱۲۱-۳۱۱۷٫

3- کامل ابن اثیر، ترجمه عباس خلیلی، ج ۳، صص ۲۶۰-۲۵۸٫

4- عبدالله بن زبیر بن عوّام بن خُوَیْلد از تیره بنی‌اسد قریش، مکنّا به ابوبکر و ابوخُبَیب و پدرش عمه‌زاده پیامبر و مادرش اسماء، دختر ابوبکر است ابن‌زبیر بارها به این نسبت‌ها افتخار می‌کرد. پس از تولد ابوبکر در گوش‌هایش اذان گفت. او پوستی به رنگ سبز تیره و بدنی لاغر و نحیف، قدی میانه، محاسنی زرد و بسیار کم پشت و موهایی بلند و پر پشت داشت و پدرش وی را شبیه‌ترین مردم به ابوبکر می‌دانست. ابن‌ زبیر به عنوان وصی عایشه پس از مرگ او به سال ۵۷ق. بر پیکرش نماز گزارد.

5- سفینة البحار، ج۱، ص ۲۸۱٫

6- مروج الذهب،ج ۳،ص ۹۷٫

7- دائرة المعارف الاسلامیة، ج ۷، ص ۴۵۸

8- لشکر شام، مکه را از ۱۳ صفر سال ۶۴ق. محاصره کرد و تا ۴۰ روز پس از مرگ یزید در ۱۴ ربیع الاول سال ۶۴ که شامیان از مرگش با خبر شدند، این محاصره را ادامه داد.

9- الامامة و السیاسة، ج 2، ص 12؛ شذرات الذهب، ابن عماد حنبلى، ج 1، ص 287.

10- تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۷ صص ۳۱۲۱-۳۱۱۷٫کامل ابن اثیر، ترجمه عباس خلیلی، ج ۳، صص ۲۶۰-۲۵۸٫)تاریخ سیاسی اسلام ،حسن ابراهیم حسن، ترجمه ابوالقاسم پاینده، صص ۳۵۴-

11- تاریخ طبری ج 6  ص 189