کشتار در پاریس، قدرت‌نمایی القاعده در برابر داعش بود؟

ماجرای حمله به دفتر مجله فرانسوی شارلی ابدو ظاهرا با کشته شدن دو برادر مهاجم به دست نیروهای ویژه فرانسوی به پایان رسیده است. وابستگی این دو برادر به شاخه القاعده در یمن، این احتمال را پیش کشیده است که این حمله قدرت‌نمایی القاعده در برابر گروه داعش برای جذب بهتر نیرو باشد. 

 هرچند در آغاز حمله به دفتر مجله فکاهی شاربی ابدو ـ که به مرگ دوازده نفر منجر شد ـ تقارن زمانی این حمله با انتشار کاریکاتور از خلیفه خودخوانده داعش، احتمال وابستگی مهاجمان به داعش را مطرح کرد، هم در جریان حمله جملاتی از مهاجمان نقل شد که وابستگی آن‌ها به گروه القاعده در یمن را نشان می‌داد و هم به مرور با احراز هویت آن‌ها، شواهدی از رابطه آن‌ها با شاخه یمن گروه القاعده منتشر شد. 

آنتوان عیسی، تحلیلگر لبنانی در مطلبی برای المانیتور با مرور حوادث اخیر و رقابت بین دو گروه القاعده و داعش، این حمله را قدرت‌نمایی القاعده در برابر داعش برای باز‌پس‌گیری موقعیت بر‌تر خود در برابر این گروه می‌داند. 

به باور وی، حمله به شارلی ابدو به واقعیت پیوستن کابوسی است که مدت‌هاست غربی‌ها انتظار آن را می‌کشیده‌اند؛ یعنی حمله‌ای تروریستی که عاملان آن افرادی بزرگ شده‌‌ همان کشور باشند. دو مظنون اصلی ماجرا، سعید و شریف کواشی، مسلمانانی‌ زاده فرانسه با اصلیتی الجزایری هستند. 

اطلاعات موجود نشان می‌دهد، ‌حمله به خوبی برنامه‌ریزی شده بود و با کیفیتی قابل توجه و با تجهیزات مناسب اجرا شده است. هدف اصلی حمله، یعنی استفان شاربونیه سردبیر مجله کشته شده است و مهاجمین توانستند به خوبی از صحنه حادثه فرار کنند.

این واقعیات نشان می‌دهد، ‌چنین حمله‌ای به طرز قابل توجهی با حادثه اخیر در سیدنی متفاوت است. بنا به گفته شاهدان، مهاجمان اعلام کرده‌اند که اعضای القاعده شاخه شبه جزیره عربستان (AQAP) هستند که سال‌هاست در یمن جای پایی برای خود پیدا کرده است. از سال ۲۰۱۳ نیز روشن شده بود که شاربونیه در فهرست افرادی است که القاعده قصد کشتن آن‌ها را دارد. 

این واقعیات، مرتبط دانستن این حادثه با انتشار اخیر کارتون‌های ابوبکر البغدادی از سوی مجله فرانسوی را کمرنگ می‌کند، به ویژه از آنجایی که القاعده ـ که مرکزیت آن در افغانستان است ـ چشم دیدن داعش را هم ندارد. در واقع احتمالی قوی وجود دارد که حمله در پاریس، بیش از آنکه حمله به غرب باشد، بیشتر اقدامی در برابر داعش بوده است. 

القاعده و داعش در نبردی سخت برای حفظ برتری در دنیای نیروهای جهادی قرار دارند و القاعده از حدود یک سال پیش از داعش ابراز برائت کرده است. در نتیجه نبردی خونین بین دو طرف یعنی داعش از سویی و جبهه النصره شاخه القاعده در سوریه در جریان است. حمله موفق سال گذشته داعش به بخشی از عراق، این گروه را در موقعیتی بر‌تر قرار داد و توجه به القاعده را به نفع این گروه کم کرد. القاعده ناگهان خود را در جایگاه دوم گروه‌های موسوم به جهادی دید و در حالی که غرب داعش را هدف خود قرار داد، جهادی‌های بیشتری به سوی این گروه سرازیر شدند. 

به این ترتیب، جبهه ‌النصره روز به روز بیشتر نگران می‌شد که جذابیت جدید داعش، جذب نیرو توسط این گروه را سخت‌تر کند؛ بنابراین در اقدامی برای مقابله با این روند، در ماه نوامبر گذشته در استان شمالی ادلب در اعلام تشکیل امارت کرد. این در حالی بود که به ویژه در شمال آفریقا، گزارش‌هایی از جدایی گروه وابسته به القاعده و پیوستن آن‌ها به داعش منتشر شده است. 

ظهور داعش، فشار زیادی ‌بر القاعده وارد کرده است تا برتری خود در دنیای جهادی‌ها را نشان دهد. در این راه، هیچ اقدامی بهتر از انجام حمله‌ای بزرگ در شهرهای بزرگ اروپایی نیست. در حاشیه اخبار مربوط به حمله آمریکا به گروه موسوم به خراسان در سوریه، همواره از احتمال چنین حمله‌ای سخن گفته می‌شد. 

اکنون القاعده تنها گروهی است که حملاتی بزرگ را در غرب انجام می‌دهد، در حالی که داعش سرگرم گسترش و یا حفظ قلمرو خود در خاورمیانه است. علی رغم جذابیت‌هایی که داعش تاکنون برای جذب نیرو برای خود ایجاد کرده بود، اکنون القاعده یک برگ برنده رو کرده است. پرسش ترسناک برای غربی‌ها اکنون این است که آیا داعش هم در پاسخ به القاعده دست به حمله‌ای در غرب خواهد زد یا خیر؟ 

تاکنون از اراده داعش برای انجام چنین حمله‌ای شواهد کمی در دست بوده است. برعکس القاعده، داعش تاکنون تمایل چندانی برای به هم ریختن نظم بین‌المللی نشان نداده است و بیشتر به دنبال حرکت در مسیر تبدیل به یک کشور بوده ‌و در بین ده‌ها گروه ریز و درشتی که تاکنون با داعش اعلام بیعت کرده‌اند، بیعت تنها یکی از آن‌ها یعنی انصار بیت‌المقدس در سینای مصر مورد تأیید داعش قرار گرفته است. 

داعش، انصار بیت‌المقدس را که اکنون به ولایت سینا تغییر نام داده، با این هدف خاص مورد توجه قرار داده ‌که حملاتی علیه اهداف غربی ترتیب داده شود. طبق گزارش‌های موجود، گزارش منابع اسرائیلی در همین رابطه، دلیل اصلی تعطیلی سفارتخانه‌های انگلیس و کانادا در قاهره در ماه آخر سال گذشته میلادی بوده است، ولی حداقل تاکنون شواهد کمی منتشر شده ‌که نشان دهد، داعش در انتقام حملات ائتلاف به رهبری آمریکا، قصد حمله به غرب را داشته باشد. 

ولی ممکن است حمله موفق اخیر القاعده در پاریس، محاسبات داعش را تغییر دهد. اگر داعش بخواهد با القاعده برابری کند، آن‌گاه غرب در برابر حملات بیشتری قرار خواهد گرفت. چنین حملاتی نمی‌تواند خیلی برای داعش سخت باشد، زیرا اکنون هزاران جهادی غربی را در صفوف خود ‌و هزاران حامی پنهان نیز در شهرهای غربی دارد. 

همان گونه که حمله در پاریس نشان داد، ترس موجود اکنون این نیست که آیا القاعده و داعش می‌توانند سلول‌هایی خفته در شهرهای غربی داشته باشند یا خیر، بلکه سؤال این است که این سلول‌ها به چه تعداد و در کدام شهر‌ها هستند و آیا اینکه شهرهای غربی، میدان نبرد القاعده و داعش خواهند شد یا خیر؟!